6 bài tập điều hòa cảm giác cho trẻ tự kỷ

Điều hòa cảm giác cho trẻ tự kỷ là phương pháp trị liệu nền tảng giúp não bộ của trẻ xử lý thông tin từ các giác quan một cách hiệu quả hơn, từ đó cải thiện hành vi và tăng cường khả năng học hỏi. Với lộ trình can thiệp đúng đắn, trẻ có thể cân bằng cảm xúc, phát triển kỹ năng và hòa nhập tốt hơn với thế giới xung quanh. Bài viết này, PTA gửi đến bố mẹ các bài tập điều hòa cảm giác cho trẻ tự kỷ hiệu quả, có thể thực hiện ngay tại nhà

Rối loạn cảm giác ở trẻ tự kỷ là gì?

Rối loạn cảm giác, hay rối loạn xử lý cảm giác (SPD), là tình trạng não bộ gặp khó khăn trong việc tiếp nhận, xử lý và phản hồi thông tin từ các giác quan. Ở trẻ tự kỷ, tình trạng này biểu hiện qua hai dạng chính: quá nhạy cảm (phản ứng quá mức) hoặc kém nhạy cảm (phản ứng kém) với các kích thích thông thường từ môi trường.

Trong cuộc sống hàng ngày, não bộ chúng ta liên tục xử lý thông tin từ 8 hệ thống cảm giác: thị giác (nhìn), thính giác (nghe), xúc giác (chạm), vị giác (nếm), khứu giác (ngửi), tiền đình (thăng bằng và chuyển động), cảm thụ bản thể (nhận thức về vị trí cơ thể) và cảm giác nội tạng (nhận biết cảm giác bên trong cơ thể). Tuy nhiên, ở trẻ mắc chứng rối loạn phổ tự kỷ, quá trình này thường bị gián đoạn.

Sự khác biệt trong xử lý cảm giác này dẫn đến những hành vi khó hiểu, là gốc rễ của nhiều khó khăn trong giao tiếp, học tập và sinh hoạt hàng ngày của trẻ. Việc nhận biết sớm các dấu hiệu là vô cùng quan trọng để có thể can thiệp kịp thời.

Vì sao nên cho trẻ tập các bài tập điều hòa cảm giác?

Các bài tập điều hòa cảm giác giúp trẻ tự kỷ cải thiện khả năng tập trung, giảm hành vi thách thức, tăng cường kỹ năng vận động, thúc đẩy tương tác xã hội và khả năng tự điều chỉnh cảm xúc, tạo nền tảng vững chắc cho việc học tập và hòa nhập.

Liệu pháp điều hòa cảm giác không phải là “chữa trị” tự kỷ, mà là một phương pháp can thiệp quan trọng giúp não bộ của trẻ tổ chức và xử lý thông tin hiệu quả hơn. Khi hệ thống cảm giác được cân bằng, trẻ có thể:

• Cải thiện sự tập trung: Khi trẻ không còn bị quá tải bởi các kích thích, não bộ có thể tập trung tốt hơn vào các nhiệm vụ học tập và vui chơi.
• Giảm các hành vi tự kích thích: Các hành vi lặp đi lặp lại như vỗ tay, lắc lư cơ thể thường là cách trẻ tự điều chỉnh cảm giác. Các bài tập phù hợp sẽ cung cấp cho trẻ những cách tích cực hơn để đáp ứng nhu cầu này.
• Tăng cường kỹ năng vận động: Nhiều hoạt động điều hòa cảm giác liên quan đến vận động thô và vận động tinh, giúp cải thiện sự phối hợp, thăng bằng và sức mạnh cơ bắp.
• Thúc đẩy tương tác xã hội: Khi trẻ cảm thấy thoải mái và kiểm soát được cơ thể, trẻ sẽ sẵn sàng hơn để tham gia vào các hoạt động nhóm và tương tác với người khác.

Các bài tập điều hòa cảm giác cho trẻ tự kỷ

Các bài tập được thiết kế riêng cho từng hệ thống giác quan, bao gồm các hoạt động về xúc giác, tiền đình (thăng bằng), cảm thụ bản thể, thính giác, thị giác, khứu giác và vị giác, nhằm cung cấp các kích thích phù hợp để giúp não bộ trẻ điều chỉnh.

Các hoạt động trị liệu cảm giác nên được thực hiện dưới hình thức trò chơi vui vẻ, phù hợp với sở thích và mức độ của từng trẻ. Cha mẹ hoàn toàn có thể áp dụng nhiều bài tập đơn giản và hiệu quả ngay tại nhà.

Điều hòa xúc giác

Các hoạt động điều hòa xúc giác tập trung vào việc giúp trẻ làm quen và chấp nhận các loại kết cấu, áp lực khác nhau lên da. Các hoạt động này giúp giảm sự nhạy cảm quá mức hoặc tăng cường nhận thức cho trẻ ít nhạy cảm.

• Hộp cảm giác: Chuẩn bị một thùng chứa các vật liệu an toàn như gạo, đậu, cát, nước, hoặc mút cạo râu. Cho trẻ tự do khám phá bằng tay, chân hoặc các dụng cụ như muỗng, xẻng. Hoạt động này giúp trẻ tiếp xúc với nhiều loại kết cấu khác nhau trong một môi trường được kiểm soát.
• Trò chơi với đất nặn hoặc bột mì: Nhào nặn đất sét, bột mì không chỉ giúp điều hòa xúc giác mà còn tăng cường sức mạnh cơ tay, hỗ trợ kỹ năng vận động tinh.
• Massage bằng áp lực sâu: Dùng lòng bàn tay hoặc các dụng cụ massage chuyên dụng (như con lăn, bóng massage) để tạo áp lực vừa phải và nhất quán lên tay, chân, và lưng của trẻ. Kỹ thuật này giúp làm dịu hệ thần kinh và giảm hành vi tìm kiếm cảm giác mạnh.

Điều hòa thính giác

Mục tiêu là giúp trẻ làm quen dần với các loại âm thanh khác nhau và học cách phớt lờ những tiếng ồn không quan trọng trong môi trường, giảm bớt lo lắng và phản ứng tiêu cực với âm thanh đột ngột.

• Nghe nhạc trị liệu hoặc tiếng ồn trắng: Mở nhạc không lời êm dịu hoặc tiếng ồn trắng ở mức âm lượng thấp có thể giúp lấn át các âm thanh gây mất tập trung khác.
• Trò chơi đoán âm thanh: Cho trẻ nghe các âm thanh quen thuộc (tiếng chó sủa, tiếng xe cộ, tiếng nước chảy) và đoán xem đó là gì.
• Báo trước về tiếng ồn: Nếu có thể, hãy thông báo cho trẻ trước khi có một tiếng ồn lớn sắp xảy ra (ví dụ: máy hút bụi, máy sấy tóc).

Điều hòa vị giác

Đối với trẻ kén ăn hoặc quá nhạy cảm với mùi vị, các hoạt động này nhằm mục đích mở rộng khả năng chấp nhận các loại thực phẩm và mùi hương khác nhau một cách từ từ và tích cực.

• Khám phá mùi hương: Sử dụng các lọ chứa mùi hương quen thuộc và an toàn như vỏ cam, quế, tinh dầu oải hương để trẻ làm quen. Bắt đầu với những mùi nhẹ nhàng.
• Tham gia vào việc nấu ăn: Cho trẻ tham gia vào các công đoạn chuẩn bị thức ăn như rửa rau, trộn bột. Quá trình này giúp trẻ tiếp xúc với thực phẩm một cách vui vẻ trước khi ăn.
• Quy tắc nếm thử: Khuyến khích trẻ thử một miếng rất nhỏ thức ăn mới mà không ép buộc phải ăn hết. Tôn trọng phản ứng của trẻ.
• Kết hợp thức ăn mới và cũ: Giới thiệu một lượng nhỏ thức ăn mới bên cạnh những món ăn mà trẻ yêu thích.

Điều hòa thị giác

Điều hòa thị giác giúp trẻ xử lý thông tin hình ảnh một cách có chọn lọc, giảm tình trạng quá tải khi ở nơi có nhiều màu sắc, ánh sáng hoặc vật thể chuyển động, đồng thời cải thiện khả năng theo dõi bằng mắt.

• Giảm thiểu sự lộn xộn: Sắp xếp không gian chơi và học tập của trẻ gọn gàng, ngăn nắp, sử dụng các hộp đựng đồ có dán nhãn để giảm kích thích thị giác không cần thiết.
• Trò chơi theo dõi bằng mắt: Lăn bóng qua lại, chơi ném bóng bay, hoặc dùng đèn pin chiếu lên tường và yêu cầu trẻ dõi theo điểm sáng.
• Sử dụng lều hoặc góc yên tĩnh: Tạo một không gian nhỏ, ít ánh sáng và đồ vật để trẻ có thể lui về khi cảm thấy bị quá tải thị giác.
• Trò chơi tìm đồ vật: Giấu một món đồ chơi có màu sắc nổi bật trong phòng và yêu cầu trẻ tìm kiếm để rèn luyện kỹ năng quét và phân biệt hình ảnh.

Điều hòa tiền đình

Hệ tiền đình liên quan đến thăng bằng và chuyển động. Các bài tập điều hòa tiền đình giúp trẻ cảm nhận vị trí cơ thể trong không gian tốt hơn, cải thiện sự phối hợp và giảm cảm giác chóng mặt hoặc nhu cầu di chuyển liên tục.

Hệ tiền đình nằm ở tai trong, chịu trách nhiệm về thăng bằng, chuyển động và định hướng không gian. Rối loạn ở hệ này khiến trẻ có thể liên tục chạy nhảy hoặc ngược lại, rất sợ hãi các chuyển động.

• Chơi xích đu: Đu đưa tới lui một cách nhịp nhàng là một trong những cách hiệu quả nhất để kích thích hệ tiền đình. Bắt đầu với tốc độ chậm và tăng dần nếu trẻ cảm thấy thoải mái.
• Nhảy trên bạt lò xo (trampoline): Hoạt động này cung cấp kích thích mạnh cho hệ tiền đình và cảm thụ bản thể, giúp trẻ giải tỏa năng lượng.
• Lăn tròn trên sàn hoặc thảm: Các động tác lăn như lăn khúc gỗ, bò trườn giúp trẻ nhận biết chuyển động quay của cơ thể.
• Đi trên ván thăng bằng: Giúp cải thiện khả năng giữ thăng bằng và sự tập trung.

Điều hòa cảm thụ bản thể?

Cảm thụ bản thể là nhận thức về vị trí của các bộ phận cơ thể và lực cần thiết để di chuyển chúng. Các bài tập này giúp trẻ kiểm soát cơ thể tốt hơn, giảm các hành vi vụng về, hay va chạm.

• Đẩy, kéo đồ vật: Cho trẻ chơi đẩy xe cút kít chứa đồ chơi, kéo một chiếc giỏ đựng sách, hoặc giúp đẩy giỏ hàng ở siêu thị.
• Mang vác: Để trẻ đeo một chiếc balo nhỏ có trọng lượng vừa phải khi đi bộ.
• Nhảy và dậm chân: Các hoạt động như nhảy trên bạt lò xo, nhảy dây, hoặc dậm chân tại chỗ đều cung cấp các kích thích mạnh mẽ cho hệ cảm thụ bản thể.

Các lưu ý khi tập điều hòa cảm giác cho trẻ tự kỷ

An toàn và sự thoải mái của trẻ luôn là ưu tiên hàng đầu. Cha mẹ cần quan sát kỹ lưỡng phản ứng của con, không bao giờ ép buộc trẻ tham gia vào hoạt động mà trẻ tỏ ra sợ hãi hay khó chịu quá mức. Và quan trọng nhất là tìm kiếm sự tư vấn từ các chuyên gia trị liệu hoạt động hoặc các trung tâm can thiệp sớm uy tín.

Dưới đây là các lưu ý khi tập điều hòa cảm giác cho trẻ tự kỷ:

• Theo sát trẻ: Mỗi đứa trẻ là một cá thể riêng biệt. Hoạt động hiệu quả với trẻ này có thể không phù hợp với trẻ khác. Hãy quan sát và điều chỉnh để tìm ra cảm giác phù hợp nhất cho con bạn.
• Tạo môi trường an toàn: Thiết lập một không gian sống và học tập ổn định, dễ đoán và giảm thiểu các yếu tố gây quá tải cảm giác (ánh sáng quá chói, tiếng ồn lớn). Có thể tạo một “góc yên tĩnh” với gối mềm, chăn nặng để trẻ có thể tìm đến khi cảm thấy căng thẳng.
• Không bao giờ ép buộc: Nếu trẻ tỏ ra sợ hãi hoặc khó chịu, hãy dừng hoạt động ngay lập tức. Mục tiêu là giúp trẻ cảm thấy an toàn và kiểm soát, không phải gây thêm căng thẳng.

Hành trình đồng hành cùng con vượt qua những thách thức của rối loạn phổ tự kỷ và rối loạn xử lý cảm giác là một chặng đường dài đòi hỏi sự kiên nhẫn và tình yêu thương. Việc trang bị kiến thức đúng đắn và áp dụng các phương pháp can thiệp phù hợp như điều hòa cảm giác sẽ là nền tảng vững chắc giúp con phát triển tối đa tiềm năng của mình. Nếu bạn cần thêm thông tin tư vấn hoặc tìm kiếm một lộ trình can thiệp chuyên nghiệp cho con, hãy liên hệ với Phòng Khám PTA để được các chuyên gia của chúng tôi hỗ trợ