Mặc dù chậm nói được dùng là một dấu hiệu để chẩn đoán hội chứng tự kỷ. Nhưng trên thực tế, chứng chậm nói rất phổ biến cả với những trẻ không bị tự kỷ. Vậy cha mẹ phải làm gì khi phát hiện trẻ tự kỷ chậm nói và làm sao để phân biệt với chậm nói thông thường? Cùng PTA tìm hiểu qua bài viết sau đây.
Tự kỷ là gì?
Rối loạn tự kỷ là một tình trạng phát triển não bộ ảnh hưởng đến khả năng giao tiếp, tương tác với người khác và xuất hiện các mô thức hành vi cố định. Những biểu hiện này thường bắt đầu xuất hiện từ giai đoạn sơ sinh và có thể trở nên rõ ràng hơn nếu không có sự can thiệp phù hợp. Tự kỷ được phân thành 2 loại:
- Tự kỷ bẩm sinh: Ở dạng này, các dấu hiệu của rối loạn tự kỷ đã có thể được nhận thấy từ rất sớm, thường là trong khoảng 3 năm đầu đời của trẻ. Một trong những biểu hiện nổi bật là sự chậm trễ hoặc khác biệt trong các mốc phát triển quan trọng, đặc biệt là về ngôn ngữ và tương tác xã hội.
- Tự kỷ không điển hình: Đây là một dạng đặc biệt khi một đứa trẻ ban đầu có vẻ phát triển hoàn toàn bình thường trong khoảng 12 đến 30 tháng đầu tiên. Tuy nhiên, sau giai đoạn này, trẻ bắt đầu có dấu hiệu chững lại hoặc mất đi các kỹ năng đã thành thạo trước đó, chẳng hạn như khả năng nói, sử dụng cử chỉ để giao tiếp hay sự quan tâm đến người khác. Quá trình phát triển dường như bị gián đoạn hoặc đảo ngược một cách đột ngột.
Trẻ chậm nói có phải bị tự kỷ không?
Trẻ chậm nói có thể không phải mắc tự kỷ. Các thống kê cho thấy, gần như một phần tư trẻ em khỏe mạnh về mặt trí tuệ vẫn có thể gặp phải tình trạng chậm nói. Nguyên nhân của hiện tượng này có thể xuất phát từ các yếu tố thể chất như các vấn đề liên quan đến thính giác, cấu trúc lưỡi hoặc vòm miệng.
Tuy nhiên, phần lớn các trường hợp này chỉ là tạm thời và trẻ thường sẽ bắt kịp đà phát triển ngôn ngữ của bạn bè đồng trang lứa khi lên hai tuổi. Ngược lại, ở trẻ tự kỷ, sự chậm phát triển ngôn ngữ thường đi kèm với những biểu hiện hành vi và giao tiếp đặc trưng.
Xem thêm: [Tổng hợp] Phòng khám tâm lý cho trẻ em được tin cậy nhất
Các dấu hiệu cảnh báo sớm có thể bao gồm việc trẻ không có những cử chỉ giao tiếp cơ bản như bập bẹ hay chỉ tay vào đồ vật mong muốn khi tròn 1 tuổi. Khi đến 16 tháng, trẻ vẫn chưa thể phát âm được các từ đơn lẻ. Cột mốc đáng lưu ý tiếp theo là khi 24 tháng tuổi, trẻ vẫn chưa nói được các câu ngắn gồm hai từ.
Ngoài ra, cách trẻ tự kỷ sử dụng ngôn ngữ cũng rất khác biệt. Trẻ có thể chỉ lặp lại lời nói một cách máy móc, nhại lại những từ ngữ vô nghĩa thay vì giao tiếp có chủ đích. Lời nói của trẻ thường chỉ xuất hiện khi có nhu cầu cấp thiết.
Khả năng tương tác, đối đáp trong hội thoại gần như không có; trẻ không biết cách đặt câu hỏi, hoặc có xu hướng lặp đi lặp lại một câu hỏi duy nhất. Ngữ điệu của trẻ cũng có thể khác thường, chẳng hạn như giọng nói đều đều không cảm xúc, nói quá nhanh, quá to hoặc lí nhí không rõ lời.
Phân biệt chậm nói đơn thuần và trẻ tự kỷ chậm nói
Khi trẻ sơ sinh phát triển điển hình, chúng nhanh chóng học được rằng giao tiếp là chìa khóa để đạt được những gì chúng muốn. Rất lâu trước khi chúng học cách sử dụng ngôn ngữ nói, những đứa trẻ nhỏ sẽ giao tiếp bằng mắt, kéo tay áo, nói bập bẹ, chỉ trỏ, và nếu không thì phải cố gắng thuyết phục người lớn và trẻ lớn hơn.
Theo thời gian, những đứa trẻ điển hình học cách sử dụng ngôn ngữ nói vì chúng nhận được kết quả tích cực từ việc làm đó. Ngoài ra, những đứa trẻ tiêu biểu:
- Được thúc đẩy mạnh mẽ bởi các phản ứng xã hội như nụ cười và cái ôm
- Tự nhiên có xu hướng bắt chước hành động đó của những người xung quanh họ
- Có khả năng dành nhiều thời gian hơn để quan sát mọi người hơn là quan sát mọi thứ
- Có xu hướng trở thành những sinh vật xã hội nhanh chóng trở nên buồn chán hoặc cô đơn khi bị bỏ lại một mình
Tuy nhiên, trẻ tự kỷ có những thách thức về giao tiếp xã hội cản trở bất kỳ loại kết nối xã hội có ý nghĩa nào. 2 Mặc dù trẻ tự kỷ hoạt động cao có thể có khuynh hướng xã hội hơn nhiều so với trẻ tự kỷ nặng hơn, nhưng các vấn đề tương tự cũng đúng trên toàn thế giới.
Vì vậy, một đứa trẻ mắc chứng tự kỷ:
- Có thể được thúc đẩy bởi lợi ích riêng của họ hơn là bởi các phản ứng xã hội
- Có thể hiếm khi hoặc không bao giờ bắt chước hành động của người khác
- Quan tâm đến mọi thứ hơn là mọi người
- Bằng lòng khi bị bỏ lại một mình để theo đuổi lợi ích của riêng họ
Tất cả những khác biệt này dẫn đến những hành vi, mong muốn và kết quả khác nhau.
Trẻ tự kỷ có thể gặp khó khăn hơn trong việc sử dụng hoặc hiểu các giao tiếp không lời (chỉ tay, kéo, mỉm cười, v.v.). Họ cũng có thể ít quan tâm đến giao tiếp xã hội hơn vì lợi ích của nó.
Dấu hiệu tự kỷ liên quan đến lời nói
Ngoài chậm nói, có một số vấn đề khác liên quan đến giao tiếp có thể là dấu hiệu của chứng tự kỷ. Nhìn chung, trẻ em mắc chứng tự kỷ có nhiều khả năng:
- Không thể hoặc chậm trả lời tên của họ hoặc các nỗ lực bằng lời nói khác để thu hút sự chú ý của họ
- Không thành công hoặc chậm phát triển các cử chỉ, chẳng hạn như chỉ và chỉ đồ vật cho người khác
- Coo và nói lảm nhảm trong năm đầu đời, nhưng sau đó đừng làm như vậy nữa
- Phát triển ngôn ngữ với tốc độ chậm
- Học cách giao tiếp bằng hình ảnh hoặc ngôn ngữ ký hiệu của riêng họ
- Chỉ nói những từ đơn lẻ hoặc lặp đi lặp lại một số cụm từ nhất định, dường như không thể kết hợp các từ thành câu có nghĩa
- Lặp lại các từ hoặc cụm từ mà họ nghe thấy, một tình trạng gọi là echolalia
- Sử dụng những từ có vẻ kỳ quặc, lạc lõng hoặc có ý nghĩa đặc biệt mà chỉ những người quen thuộc với cách giao tiếp của trẻ mới biết
Phương pháp dạy trẻ tự kỷ chậm nói hiệu quả nhất
Cha mẹ đóng vai trò cốt lõi trong việc hỗ trợ trẻ tự kỷ phát triển khả năng giao tiếp và hòa nhập xã hội. Việc trở thành người cố vấn và hỗ trợ trẻ có thể thực hiện thông qua các phương pháp sau:
Tạo môi trường thúc đẩy giao tiếp
Thay vì đáp ứng ngay lập tức mọi nhu cầu của trẻ, cha mẹ nên dành thời gian để đặt câu hỏi và chờ đợi phản hồi. Khi trẻ có yêu cầu gì đó, hãy duy trì ánh mắt tiếp xúc và chờ đợi vài giây trước khi hỗ trợ. Dù trẻ có thể im lặng ban đầu nhưng việc tạo thói quen này sẽ giúp trẻ từ từ phát triển khả năng phản hồi.
Bên cạnh đó, cha mẹ cần quan sát và đáp lại những tín hiệu giao tiếp không lời của trẻ một cách tích cực. Điều này giúp trẻ nhận ra tầm quan trọng của việc trao đổi. Đồng thời, sử dụng từ ngữ đơn giản, rõ ràng để trẻ có thể bắt chước và học hỏi. Việc duy trì giao tiếp thường xuyên hằng ngày sẽ giúp trẻ cải thiện khả năng phản ứng với ngôn ngữ.
Xem thêm: Mách ba mẹ cách dạy trẻ chậm nói đơn giản mà hiệu quả tại nhà
Sử dụng ngôn ngữ cơ thể
Ngôn ngữ cơ thể và việc trao đổi bằng mắt đóng vai trò quan trọng trong quá trình hình thành khả năng ngôn ngữ. Khi hỗ trợ con em mình phát triển kỹ năng giao tiếp, các bậc phụ huynh nên ưu tiên sử dụng động tác kết hợp với lời nói. Chẳng hạn, khi muốn biểu đạt sự đồng ý, hãy vừa nói “được” vừa gật đầu, hoặc khi từ chối thì vừa nói “thôi” vừa lắc đầu nhẹ nhàng.
Điều quan trọng là tạo ra không gian giao tiếp trực tiếp bằng cách ngồi cùng tầm mắt với trẻ, giúp con có thể quan sát rõ ràng biểu cảm và chuyển động của người lớn đồng thời tập trung vào những gì được nói ra.
Lặp lại hành động của con
Một phương pháp hiệu quả để khuyến khích trẻ tham gia giao tiếp nhiều hơn là lặp lại những âm thanh và cử chỉ mà trẻ thực hiện. Tuy nhiên, điều cần chú ý là chỉ nên phản hồi lại những hành vi và từ ngữ phù hợp, có ý nghĩa tích cực.
Khi trẻ có biểu hiện hoặc phát âm không chính xác, thay vì lặp lại điều sai, hãy nhẹ nhàng đưa ra mẫu đúng để trẻ có cơ hội học hỏi và điều chỉnh. Việc này giúp tạo ra môi trường học tập an toàn và định hướng đúng đắn.
Nói về những điều trẻ quan tâm
Mỗi trẻ tự kỷ đều có những lĩnh vực đặc biệt thu hút sự chú ý và hứng thú của mình. Việc nhận ra và tận dụng những điểm quan tâm này sẽ tạo ra cơ hội giao tiếp tự nhiên và hiệu quả. Thay vì áp đặt chủ đề, cha mẹ nên chủ động tìm hiểu về những gì con yêu thích, sau đó xây dựng cuộc trò chuyện xung quanh chủ đề đó.
Mặc dù ban đầu trẻ có thể chưa phản hồi nhiệt tình, nhưng sự kiên nhẫn và đều đặn trong việc duy trì cuộc đối thoại sẽ giúp trẻ cảm nhận được sự quan tâm chân thành từ gia đình, từ đó dần dần mở lòng và tham gia giao tiếp tích cực hơn.
Sử dụng đồ chơi phù hợp với từng giai đoạn phát triển
Việc lựa chọn đồ chơi cần dựa trên độ tuổi và khả năng hiện tại của trẻ. Phụ huynh nên đảm bảo trẻ sử dụng đồ chơi đúng cách để phát triển kỹ năng vận động một cách hiệu quả. Khi trẻ đã làm chủ được một loại đồ chơi, hãy giới thiệu những đồ chơi mới có độ phức tạp cao hơn để thúc đẩy sự tiến bộ.
Trong lúc trẻ chơi, cha mẹ nên tham gia bằng cách đặt câu hỏi về đồ chơi, giải thích cách thức hoạt động và cùng trẻ vui chơi để tăng cường mối liên kết.
Duy trì sự kiên nhẫn trong giao tiếp
Trẻ tự kỷ thường tỏ ra e ngại khi giao tiếp và tương tác, ngay cả với người thân quen. Khi được hỏi, trẻ thường cần thời gian để cân nhắc trước khi phản hồi. Chính vì vậy, sự kiên nhẫn là yếu tố then chốt khi hỗ trợ trẻ phát triển kỹ năng ngôn ngữ. Hãy duy trì giao tiếp bằng mắt với trẻ, chờ đợi phản hồi từ con, và quan sát các biểu hiện để có thể hỗ trợ kịp thời khi cần thiết. Qua đó, trẻ sẽ dần nhận ra giá trị và tầm quan trọng của việc giao tiếp.
Cha mẹ hãy cảnh giác khi con có biểu hiện chậm nói. Nếu phát hiện sớm con bị chậm nói do tự kỷ, cha mẹ sẽ sớm có phương án điều trị thích hợp. Cha mẹ có thể cho con đến điều trị tại PTA. Tại đây có các chuyên gia tâm lý, bác sĩ nhi thần kinh có nhiều năm kinh nghiệm trong điều trị chậm nói tự kỷ. Ngoài ra bệnh tự kỷ cần theo dõi trong thời gian dài. Hình thức thăm khám online có thể giúp cha mẹ tiết kiệm thời gian và công sức trong suốt quá trình điều trị cho con.
