Theo thống kê của Cục Bảo vệ và chăm sóc trẻ em, Việt Nam là một trong 16 nước có tỷ lệ suy dinh dưỡng trẻ em cao nhất thế giới. Suy dinh dưỡng nếu không được điều trị kịp thời, lâu dần dẫn đến trẻ bị suy dinh dưỡng nặng và gặp phải các vấn đề như: chậm phát triển ý thức và trí tuệ, thấp còi, dễ mắc phải các loại bệnh nhiễm khuẩn như viêm đường hô hấp, tiêu chảy, thậm chí là tử vong. Bài viết sau sẽ giúp ba mẹ hiểu rõ hơn về suy dinh dưỡng và cách chăm sóc bé khi bị suy dinh dưỡng.
Suy dinh dưỡng trẻ em là gì?
Suy dinh dưỡng ở trẻ em, một thuật ngữ y khoa thường được nhắc đến, mô tả tình trạng cơ thể trẻ không nhận đủ năng lượng và các chất dinh dưỡng cần thiết để đảm bảo quá trình tăng trưởng và phát triển tối ưu. Đây không chỉ đơn thuần là việc trẻ nhẹ cân hay thấp còi so với bạn bè đồng trang lứa, mà còn là một bức tranh phức tạp hơn, phản ánh sự thiếu hụt hoặc mất cân bằng của nhiều yếu tố vi lượng và đa lượng quan trọng.
Theo định nghĩa của Tổ chức Y tế Thế giới (WHO), suy dinh dưỡng ở trẻ em bao gồm ba nhóm chính: thiếu dinh dưỡng thể nhẹ cân (underweight), thiếu dinh dưỡng thể thấp còi (stunting), và thiếu dinh dưỡng thể gầy còm (wasting). Ngoài ra, tình trạng thiếu hụt vi chất dinh dưỡng như sắt, kẽm, vitamin A, iốt cũng được xem là một dạng của suy dinh dưỡng, ảnh hưởng thầm lặng nhưng nghiêm trọng đến sức khỏe và sự phát triển trí tuệ của trẻ.
Xem thêm: Khám dinh dưỡng cho bé ở đâu? 8 địa chỉ hàng đầu
Các dạng suy dinh dưỡng ở trẻ
Suy dinh dưỡng thể Marasmus
Suy dinh dưỡng thể Marasmus hay còn gọi là suy dinh dưỡng thể teo đét là một dạng suy dinh dưỡng protein-năng lượng. Tình trạng này xảy ra khi trẻ không nhận đủ protein và calo. Các triệu chứng bao gồm tiêu chảy, hốc hác do mất chất béo và cơ. Ngoài ra còn giảm trao đổi chất, nhịp tim chậm hơn và huyết áp thấp.
Thậm chí trẻ bị suy dinh dưỡng thể teo đét có thể biểu hiện chậm phát triển trí tuệ, trí lực, gầy thấp so với độ tuổi, nhận thức kém hơn so với bạn bè cùng tuổi. Tình trạng sẽ ảnh hưởng đến trẻ khi trưởng thành và có thể hình thành một số bệnh mãn tính trong quá trình phát triển và khi trưởng thành.
Suy dinh dưỡng thể Kwashiorkor
Suy dinh dưỡng thể Kwashiorkor hay còn gọi là suy dinh dưỡng cho trẻ thể phù là một chứng rối loạn xảy ra khi cơ thể có đủ lượng calo nhưng không nhận đủ protein và các chất dinh dưỡng cần thiết. Các triệu chứng của kwashiorkor bao gồm phù, thiếu máu, chậm phát triển, còi cọc, tiêu chảy và phát ban trên da.
Kwashiorkor thường xảy ra ở trẻ em từ năm tuổi trở xuống sống ở các vùng đang trải qua nạn đói. Vì trẻ nhỏ không nhận được dinh dưỡng đầy đủ để tăng trưởng và phát triển khỏe mạnh.
Suy dinh dưỡng vi chất dinh dưỡng
Suy dinh dưỡng vi chất dinh dưỡng xảy ra khi một đứa trẻ không nhận đủ vitamin hoặc khoáng chất để duy trì sức khỏe. Một trong số những nguyên nhân gây tử vong hàng đầu trên toàn thế giới ở trẻ em là do tình trạng suy dinh dưỡng do thiếu vi chất dinh dưỡng gây ra. Một trong những dạng suy dinh dưỡng phổ biến nhất là thiếu máu, hoặc thiếu sắt.
- Suy dinh dưỡng vi chất dinh dưỡng thiếu máu do thiếu sắt
Có rất ít dấu hiệu rõ ràng của bệnh thiếu máu. Xanh xao không phải là cách chính xác để xác định nó. Tuy nhiên, trẻ thiếu máu thường mệt mỏi, dễ mắc các bệnh nhiễm trùng và học kém. Thiếu máu thường do chế độ ăn uống không đủ chất sắt. Nhưng đặc biệt ở Châu Phi, bệnh sốt rét, bệnh sán máng (bilharzia), giun móc (cũng ở Nam Á) và trùng roi có thể làm bệnh trầm trọng hơn.
Nhiễm trùng có thể làm giảm hấp thu sắt. Thực phẩm giàu chất sắt bao gồm thịt, trứng, đậu lăng và rau lá xanh. Khi thiếu máu nghiêm trọng, có thể dẫn đến tình trạng hôn mê, đau đầu, chóng mặt, và khó thở cũng như chậm phát triển ngôn ngữ và vận động ở trẻ em dưới 5 tuổi. Một số trẻ em cũng có thể xuất hiện các triệu chứng của bệnh pica.
- Suy dinh dưỡng vi chất dinh dưỡng thiếu vitamin D
Bệnh còi xương thường xảy ra nhất khi một người không nhận đủ vitamin D. Nó cũng có thể được gây ra bởi lượng canxi không đủ. Bệnh còi xương thường thấy ở trẻ em sống ở các nước đang phát triển. Nó làm mềm xương, có thể dẫn đến gãy xương và biến dạng.
Đây là 2 loại thiếu vi chất phổ biến ở suy dinh dưỡng cho trẻ. Ngoài ra còn có thiếu vitamin A, vitamin C,….
Xem thêm: Các loại vitamin cần có trong chế độ dinh dưỡng cho trẻ
Dấu hiệu trẻ suy dinh dưỡng
Nhận biết sớm các dấu hiệu trẻ suy dinh dưỡng là bước đầu tiên và vô cùng quan trọng để cha mẹ có thể can thiệp kịp thời, giúp con yêu sớm phục hồi và bắt kịp đà tăng trưởng. Các biểu hiện này có thể khác nhau tùy thuộc vào thể suy dinh dưỡng, mức độ nặng nhẹ và độ tuổi của trẻ.
Tuy nhiên, có những dấu hiệu chung mà bạn cần đặc biệt lưu tâm. Việc theo dõi sát sao sự phát triển của con, kết hợp với việc hiểu biết về các biểu hiện này, sẽ giúp bạn phát hiện vấn đề sớm hơn.
- Chậm tăng cân hoặc không tăng cân: Đây là dấu hiệu dễ nhận thấy nhất. Nếu trong nhiều tháng liền, cân nặng của trẻ không tăng hoặc tăng rất ít, đây là một cảnh báo quan trọng. Cha mẹ nên theo dõi cân nặng của con định kỳ.
- Chậm phát triển chiều cao: Tương tự như cân nặng, nếu chiều cao của trẻ không đạt mức tiêu chuẩn theo tuổi, đặc biệt khi so sánh với biểu đồ tăng trưởng, đó có thể là dấu hiệu của suy dinh dưỡng thể thấp còi.
- Trẻ trông mệt mỏi, kém linh hoạt: Trẻ suy dinh dưỡng thường thiếu năng lượng, dẫn đến việc ít hoạt động, hay quấy khóc, không năng động vui chơi như các bạn cùng trang lứa. Trẻ có thể tỏ ra thờ ơ với môi trường xung quanh.
- Da xanh xao, nhợt nhạt: Thiếu máu do thiếu sắt, một dạng của thiếu vi chất dinh dưỡng, thường biểu hiện qua làn da và niêm mạc nhợt nhạt. Bạn có thể kiểm tra lòng bàn tay, lòng bàn chân, vành tai hoặc niêm mạc mắt của trẻ.
- Tóc khô, dễ gãy rụng, đổi màu: Sự thiếu hụt protein và một số vi chất có thể ảnh hưởng đến chất lượng tóc, khiến tóc trở nên khô, xơ, dễ gãy, thậm chí có thể chuyển sang màu vàng hoe hoặc nâu đỏ.
- Biếng ăn, ăn ít, hoặc ăn không ngon miệng: Trẻ có thể từ chối thức ăn, ăn rất ít, hoặc chỉ ăn một vài loại thức ăn nhất định. Tình trạng này kéo dài sẽ dẫn đến thiếu hụt năng lượng và dưỡng chất.
- Rối loạn tiêu hóa thường xuyên: Trẻ suy dinh dưỡng thường có hệ tiêu hóa yếu, dễ bị tiêu chảy, táo bón hoặc đi ngoài phân sống. Điều này tạo thành một vòng luẩn quẩn: suy dinh dưỡng làm hệ tiêu hóa yếu đi, và hệ tiêu hóa yếu lại làm tình trạng suy dinh dưỡng nặng thêm do trẻ bị kém hấp thu.
- Hay ốm vặt, dễ mắc các bệnh nhiễm trùng: Suy dinh dưỡng làm suy yếu hệ miễn dịch, khiến trẻ dễ mắc các bệnh nhiễm khuẩn đường hô hấp (viêm họng, viêm phế quản, viêm phổi), tiêu chảy, và các bệnh nhiễm trùng khác. Thời gian bị bệnh cũng thường kéo dài hơn và khó hồi phục hơn.
- Ngủ không ngon giấc, hay trằn trọc, giật mình: Một số trẻ suy dinh dưỡng có thể gặp vấn đề về giấc ngủ, ngủ ít, hay quấy khóc đêm.
- Chậm phát triển vận động và trí tuệ: Trẻ có thể chậm biết lẫy, bò, ngồi, đứng, đi so với các mốc phát triển thông thường. Khả năng tập trung, ghi nhớ và học hỏi cũng có thể bị ảnh hưởng.
Nguyên nhân suy dinh dưỡng ở trẻ em
Suy dinh dưỡng ở trẻ em không phải là một vấn đề đơn lẻ mà thường là kết quả của sự tương tác phức tạp giữa nhiều yếu tố. Hiểu rõ các nguyên nhân này sẽ giúp cha mẹ và cộng đồng có những biện pháp phòng ngừa và can thiệp hiệu quả hơn. Các nguyên nhân có thể được chia thành nhóm trực tiếp và nhóm gián tiếp.
- Không đủ năng lượng: Trẻ ăn quá ít so với nhu cầu năng lượng hàng ngày cần cho sự tăng trưởng và hoạt động. Điều này có thể do trẻ biếng ăn, gia đình không cung cấp đủ thức ăn, hoặc do cách chế biến thức ăn không phù hợp khiến trẻ khó ăn.
- Thiếu hụt protein: Protein cần thiết cho việc xây dựng và sửa chữa các mô cơ thể. Chế độ ăn thiếu thịt, cá, trứng, sữa, các loại đậu đỗ có thể dẫn đến thiếu protein.
- Thiếu hụt vi chất dinh dưỡng: Thiếu sắt, kẽm, vitamin A, vitamin D, iốt, canxi, folate… là rất phổ biến. Điều này có thể do chế độ ăn không đa dạng, ít rau xanh, trái cây, hoặc do cách chế biến làm mất đi vi chất. Ví dụ, một chế độ ăn chủ yếu dựa vào gạo và một vài loại rau củ đơn giản có thể không cung cấp đủ các vi chất cần thiết.
- Nuôi con bằng sữa mẹ không đúng cách: Sữa mẹ là nguồn dinh dưỡng tốt nhất cho trẻ sơ sinh và trẻ nhỏ. Tuy nhiên, nếu trẻ không được bú mẹ hoàn toàn trong 6 tháng đầu, cai sữa quá sớm, hoặc mẹ thiếu sữa, ăn uống kiêng khem không đủ chất trong thời gian cho con bú, trẻ có thể không nhận đủ dinh dưỡng.
- Nhiễm trùng cấp tính và mãn tính: Các bệnh như tiêu chảy, viêm phổi, sởi, giun sán… làm tăng nhu cầu dinh dưỡng của cơ thể, đồng thời làm giảm cảm giác thèm ăn và khả năng hấp thu chất dinh dưỡng. Tiêu chảy kéo dài là một trong những nguyên nhân hàng đầu gây suy dinh dưỡng ở trẻ nhỏ do mất nước, điện giải và dưỡng chất.
- Bệnh lý mãn tính: Các bệnh như bệnh tim bẩm sinh, bệnh xơ nang, bệnh Celiac (không dung nạp gluten), bệnh Crohn, dị ứng đạm sữa bò, các bệnh lý về gan, thận… có thể ảnh hưởng đến quá trình tiêu hóa, hấp thu hoặc chuyển hóa chất dinh dưỡng.
- Trẻ sinh non, nhẹ cân: Trẻ sinh non thường có hệ tiêu hóa chưa hoàn thiện, nhu cầu dinh dưỡng cao hơn và dễ bị các vấn đề sức khỏe khác, làm tăng nguy cơ suy dinh dưỡng.
- Rối loạn hấp thu: Một số trẻ có thể ăn đủ nhưng cơ thể không hấp thu được chất dinh dưỡng do các vấn đề về đường ruột hoặc thiếu hụt men tiêu hóa.
Việc xác định đúng nguyên nhân gây suy dinh dưỡng ở mỗi trẻ là vô cùng quan trọng để có thể đưa ra giải pháp can thiệp phù hợp và hiệu quả. Đôi khi, đó là sự kết hợp của nhiều yếu tố, đòi hỏi một cách tiếp cận đa chiều.
Suy dinh dưỡng ảnh hưởng đến sự phát triển của trẻ như thế nào?
Suy yếu hệ miễn dịch, tăng nguy cơ bệnh nhiễm trùng và hơn thế nữa
Suy dinh dưỡng và việc thiếu hụt các vi chất thiết yếu như protein, sắt, kẽm, và các loại vitamin là nguyên nhân hàng đầu làm suy yếu hệ miễn dịch của trẻ. Khi hệ miễn dịch bị tổn hại, trẻ dễ dàng mắc các bệnh nhiễm trùng tái đi tái lại, đòi hỏi việc sử dụng kháng sinh thường xuyên.
Vòng luẩn quẩn này dẫn đến tình trạng biếng ăn, suy giảm chức năng tiêu hóa và khả năng hấp thu dưỡng chất, khiến tình trạng suy dinh dưỡng ngày càng trầm trọng hơn. Đây là một trong những yếu tố chính tăng nguy cơ bệnh nhiễm trùng ở trẻ nhỏ, gây ra những hệ lụy sức khỏe lâu dài.
Chậm phát triển thể chất
Tác động của suy dinh dưỡng lên sự phát triển thể chất là vô cùng rõ rệt, đặc biệt là trong giai đoạn “1000 ngày vàng” đầu đời (từ khi thụ thai đến hết 2 tuổi). Đây là giai đoạn cơ thể phát triển nhanh chóng, và việc thiếu hụt dinh dưỡng sẽ ảnh hưởng đến chức năng của tất cả các hệ cơ quan, bao gồm cả hệ cơ xương.
Suy dinh dưỡng sớm và kéo dài không chỉ làm trẻ còi cọc khi còn nhỏ mà còn khiến chúng có tầm vóc thấp khi trưởng thành, đồng thời tăng nguy cơ béo phì về sau.
Rối loạn chức năng cơ thể và những hệ quả sức khỏe nghiêm trọng
Tình trạng suy dinh dưỡng không chỉ dừng lại ở việc suy yếu hệ miễn dịch, tăng nguy cơ bệnh nhiễm trùng, mà còn gây ra những rối loạn đáng kể trong các chức năng cơ quan. Gan, tim và thận là những cơ quan chịu ảnh hưởng nặng nề nhất, có thể dẫn đến các biến chứng như thoái hóa mỡ gan, suy tim, và suy thận. Bên cạnh đó, thiếu hụt vi chất cũng tiềm ẩn nhiều vấn đề sức khỏe khác:
- Thiếu vitamin A có thể gây khô giác mạc, quáng gà, ảnh hưởng nghiêm trọng đến thị lực của trẻ.
- Thiếu sắt, protein và một số vitamin nhóm B là nguyên nhân chính gây thiếu máu.
- Thiếu protein, canxi, kẽm, vitamin A, D, K cản trở sự phát triển xương, trong đó thiếu protein còn có thể gây phù.
Chậm phát triển tâm thần
Suy dinh dưỡng gây ảnh hưởng nghiêm trọng đến sự phát triển bình thường của não bộ, đặc biệt là ở trẻ dưới 6 tuổi. Điều này là do sự thiếu hụt các dưỡng chất quan trọng cho sự phát triển trí não và trí tuệ như chất béo, carbohydrate, sắt, iot, DHA, Taurine, v.v. Trẻ bị suy dinh dưỡng thường chậm chạp, gặp khó khăn trong ngôn ngữ, trí nhớ và giao tiếp xã hội.
Hệ quả là khả năng chú ý, học tập và tiếp thu kiến thức của trẻ bị suy giảm đáng kể, tạo ra những thách thức lớn trong quá trình học hỏi và phát triển toàn diện. Nhận thức được những hậu quả nghiêm trọng này, việc đầu tư vào dinh dưỡng cho trẻ em. Đặc biệt là trong những năm đầu đời, không chỉ là đầu tư cho sức khỏe của một cá nhân mà còn là đầu tư cho sự phát triển bền vững của cả một thế hệ và tương lai của đất nước. Can thiệp sớm để cải thiện tình trạng dinh dưỡng cho trẻ là một hành động mang lại lợi ích to lớn và lâu dài.
Phòng ngừa và khắc phục suy dinh dưỡng ở trẻ như thế nào?
suy dinh dưỡng ở trẻ em ở trẻ có thể phòng ngừa và khắc phục nếu phát hiện kịp thời. Dưới đây là một số gợi ý dành cho ba mẹ:
- Tỷ lệ ssuy dinh dưỡng ở trẻ em ngay từ khi sinh ra do mẹ bị thiếu dưỡng chất trong quá trình mang thai là rất cao. Do đó mẹ nên chú ý bổ sung đầy đủ các loại dưỡng chất trong quá trình mang thai và theo dõi thai kỳ đầy đủ.
- Sữa mẹ là nguồn thức ăn rất tốt cho trẻ sơ sinh và trẻ nhỏ. Trong sữa mẹ có đầy đủ các loại dưỡng chất cần cho quá trình phát triển của trẻ nhỏ. Vì thế nên nuôi trẻ bằng sữa mẹ tối thiểu trong 6 tháng đầu.
- Ở mỗi độ tuổi khác nhau thì nhu cầu dinh dưỡng của trẻ cũng khác nhau. Ba mẹ cần lưu ý để cung cấp đủ các dưỡng chất tùy theo độ tuổi phát triển của trẻ.
- Vận động giúp tiêu hao năng lượng và hỗ trợ cho quá trình tăng trưởng của trẻ. Do đó, ba mẹ hãy khuyến khích bé vận động để tăng cảm giác thèm ăn đồng thời giúp trẻ khỏe mạnh.
- Biếng ăn tâm lý là một trong những loại biếng ăn khó điều trị nhất và gây hậu quả lâu dài. Thay vì ép bé ăn, bạn nên tạo bầu không khí vui vẻ để kích thích bé ăn ngon miệng.
PTA hy vọng rằng những thông tin chi tiết và toàn diện trong bài viết này đã phần nào giúp bạn hiểu rõ hơn về trẻ suy dinh dưỡng, từ nguyên nhân, dấu hiệu, hậu quả cho đến các phương pháp chẩn đoán, điều trị và quan trọng hơn cả là cách phòng ngừa suy dinh dưỡng hiệu quả.
Nếu bạn có bất kỳ thắc mắc nào, hoặc mong muốn nhận được sự tư vấn chuyên sâu hơn về tình trạng dinh dưỡng của con mình, đừng ngần ngại liên hệ với chúng tôi. Phòng khám Nhi Khoa PTA với đội ngũ bác sĩ nhi khoa và chuyên gia dinh dưỡng giàu kinh nghiệm, tận tâm luôn sẵn sàng lắng nghe, chia sẻ và đồng hành cùng bạn trên hành trình nuôi dưỡng tương lai con yêu.
Hãy để lại thông tin của bạn dưới đây hoặc liên hệ trực tiếp với Phòng khám Nhi Khoa PTA để được tư vấn miễn phí và đặt lịch khám cho bé
