Bất kỳ thực phẩm nào cũng có thể gây ra phản ứng dị ứng. Nhưng 90% trường hợp trẻ bị dị ứng thức ăn trong khám bệnh lý nhi chỉ là do 6 loại thực phẩm hoặc nhóm thực phẩm phổ biến. Như sữa, trứng, đậu phộng, hạt cây, đậu nành và lúa mì. Ở người lớn, một tỷ lệ tương tự các trường hợp dị ứng nghiêm trọng chỉ do 4 loại thực phẩm. Như đậu phộng, hạt cây, cá và động vật có vỏ. Dị ứng với trái cây và rau quả ít phổ biến hơn và thường ít nghiêm trọng hơn.
Dị ứng thức ăn là gì?
Dị ứng thức ăn là một phản ứng bất thường của hệ miễn dịch cơ thể với một số loại protein trong thực phẩm, mà thông thường là vô hại đối với đa số người khác. Thay vì coi các protein này là bình thường, hệ miễn dịch của trẻ bị dị ứng sẽ nhận diện chúng như một “kẻ xâm lược” và giải phóng các chất hóa học như histamine để chống lại.
Phản ứng này có thể xảy ra nhanh chóng, chỉ vài phút đến vài giờ sau khi tiếp xúc với thực phẩm gây dị ứng, hoặc có thể biểu hiện muộn hơn, gây ra những triệu chứng đa dạng và đôi khi nghiêm trọng. Hiện tượng nhạy cảm thực phẩm này khác biệt hoàn toàn với không dung nạp thực phẩm trẻ em, vốn thường liên quan đến vấn đề tiêu hóa chứ không phải hệ miễn dịch.
Xem thêm: Nguyên tắc xây dựng chế độ dinh dưỡng cho bé
Dấu hiệu trẻ bị dị ứng thức ăn
Dấu hiệu trên da (biểu bì da)
Đây là những biểu hiện phổ biến nhất và thường dễ nhận thấy nhất khi trẻ bị dị ứng thức ăn.
- Nổi mề đay (mẩn ngứa, phát ban): Các nốt mẩn đỏ, sần lên trên da, có thể xuất hiện ở bất kỳ đâu trên cơ thể, thường rất ngứa. Các nốt mẩn có thể có nhiều kích thước khác nhau và đôi khi liên kết lại thành mảng lớn. Đây là dấu hiệu dị ứng thức ăn trẻ em điển hình.
- Chàm (viêm da cơ địa): Dị ứng thức ăn có thể làm trầm trọng thêm tình trạng viêm da cơ địa ở trẻ, gây khô da, đỏ, ngứa và bong tróc, đặc biệt ở các nếp gấp khuỷu tay, khoeo chân, mặt, hoặc cổ. Mặc dù viêm da cơ địa có nhiều nguyên nhân, nhưng thực phẩm là một yếu tố kích hoạt mạnh mẽ.
- Sưng phù (phù mạch): Sưng ở môi, mắt, mặt, hoặc lưỡi. Hiện tượng này có thể xảy ra nhanh chóng và gây khó chịu cho bé. Nếu sưng ở họng hoặc đường thở, đây là một dấu hiệu cực kỳ nguy hiểm.
- Đỏ bừng mặt hoặc toàn thân: Da của bé có thể trở nên đỏ ửng bất thường.
Dấu hiệu ở đường tiêu hóa (hệ tiêu hóa trẻ em)
Các triệu chứng tiêu hóa có thể xuất hiện sớm hoặc muộn, và đôi khi rất khó phân biệt với các vấn đề tiêu hóa thông thường.
- Nôn mửa: Trẻ có thể nôn trớ ngay sau khi ăn hoặc sau một vài giờ. Nôn mửa liên tục, kéo dài có thể là dấu hiệu của hội chứng viêm ruột do protein thức ăn (FPIES).
- Tiêu chảy: Phân lỏng, có thể kèm theo chất nhầy hoặc máu. Đây thường là biểu hiện của dị ứng không qua trung gian IgE, đặc biệt là dị ứng sữa ở trẻ sơ sinh.
- Đau bụng, chướng bụng, đầy hơi: Trẻ có thể quấy khóc, khó chịu do co thắt hoặc đầy hơi trong đường ruột.
- Táo bón kéo dài: Mặc dù ít phổ biến hơn tiêu chảy, nhưng dị ứng thức ăn (đặc biệt là dị ứng đạm sữa bò) cũng có thể gây táo bón mạn tính ở một số trẻ.
Dấu hiệu ở đường hô hấp
Các triệu chứng hô hấp cần được đặc biệt lưu ý vì chúng có thể nhanh chóng trở nên nguy hiểm.
- Khó thở, thở khò khè: Âm thanh rít khi thở hoặc tiếng thở khò khè giống như hen suyễn trẻ em.
- Ho dai dẳng: Ho khan, ho từng cơn.
- Nghẹt mũi, chảy nước mũi, hắt hơi liên tục: Giống như các triệu chứng cảm lạnh hoặc viêm mũi dị ứng.
Xem thêm: Suy dinh dưỡng trẻ em: Nguyên nhân, dấu hiệu, cách điều trị
Dấu hiệu toàn thân (phản vệ)
Đây là phản ứng dị ứng nghiêm trọng nhất và có thể đe dọa tính mạng, cần được cấp cứu y tế ngay lập tức. Sốc phản vệ: Là một phản ứng dị ứng toàn thân nghiêm trọng, có thể ảnh hưởng đến nhiều hệ cơ quan cùng lúc. Các dấu hiệu bao gồm:
- Sưng phù mặt, môi, lưỡi, họng nhanh chóng.
- Khó thở dữ dội, thở rít, thở hổn hển.
- Tim đập nhanh, huyết áp tụt, da xanh xao, tím tái.
- Trẻ trở nên li bì, thờ ơ, mất ý thức hoặc thậm chí ngừng tim.
- Đau quặn bụng dữ dội, nôn mửa, tiêu chảy không kiểm soát.
Các loại thực phẩm dễ gây dị ứng cho trẻ
Sữa bò
Dị ứng với sữa bò là một trong những chứng quá mẫn cảm phổ biến nhất ở trẻ nhỏ trong khám bệnh lý nhi. Có thể vì đây là loại protein lạ đầu tiên mà trẻ ăn với số lượng lớn, đặc biệt nếu trẻ bú bình. Nếu bị dị ứng sữa bò, trẻ sơ sinh bú sữa mẹ cũng có thể bị đau bụng hoặc chàm. Cho đến khi mẹ dừng ăn các thực phẩm từ sữa. Cứ 100 trẻ em dưới 3 tuổi thì có từ 2 – 3 trẻ có các triệu chứng dị ứng liên quan đến sữa bò.
Nôn trớ sau khi bú là triệu chứng phổ biến nhất khi trẻ bị dị ứng sữa. Đau bụng, quấy khóc và khó thở đôi khi có thể là biểu hiện duy nhất của dị ứng sữa bò ở trẻ sơ sinh. Các triệu chứng khác có thể là phát ban ngứa, bệnh chàm (viêm da dị ứng). Phản ứng rõ ràng nhất là khi đứa trẻ uống sữa sẽ ngay lập tức bị vấn đề về hô hấp hoặc nổi mề đay.
Hầu hết trẻ bị dị ứng sữa bò cũng bị dị ứng với sữa dê hoặc cừu. Vì vậy đây không phải là sản phẩm thay thế tốt. Tốt nhất, nếu con bạn còn quá nhỏ và sữa là thức ăn chủ yếu. Hãy hỏi bác sĩ dinh dưỡng nhi của PTA tư vấn để có biết cách chăm sóc con tốt nhất.
Xem thêm: Khám bệnh lý nhi: Trẻ kém hấp thu nên bổ sung gì?
Trứng
Trẻ bị dị ứng với trứng là phản ứng chủ yếu với protein trong lòng trắng trứng. Tuy nhiên, vì lòng đỏ trứng thường có thể bị lẫn với lòng trắng trứng. Nên sẽ an toàn hơn cho những trẻ bị dị ứng với trứng nên tránh ăn trứng hoàn toàn. May mắn thay, mặc dù trứng có giá trị về mặt dinh dưỡng và là nguồn cung cấp protein tuyệt vời.
Nhưng chúng không phải là yếu tố cần thiết để có dinh dưỡng tốt. Thịt, cá, các sản phẩm từ sữa, ngũ cốc và các loại đậu là những nguồn thay thế tuyệt vời của protein, khoáng chất và vitamin tương tự.
Một số vắc-xin có thể chứa protein trứng và những người bị dị ứng trứng nặng nên tránh hoặc dùng một cách thận trọng. Thuốc chủng ngừa bệnh sởi-quai bị-rubella được coi là an toàn cho những người bị dị ứng với trứng. Nhưng hãy nói chuyện với bác sĩ dinh dưỡng nhi về vắc-xin cúm theo mùa và những loại khác có thể có protein trứng.
Đậu phộng và các loại hạt cây
Bởi vì đậu phộng và hạt cây đến từ các họ thực vật khác nhau. Một đứa trẻ nhạy cảm với đậu phộng thường có thể ăn quả óc chó và các loại hạt cây khác mà không có vấn đề gì. Tuy nhiên, cần thận trọng vì trẻ em dị ứng với đậu phộng cũng có nhiều khả năng bị dị ứng với hạt cây khác.
Giống như trứng, đậu phộng rất ngon và bổ dưỡng nhưng không cần thiết cho một chế độ ăn uống lành mạnh. Không cần chất thay thế dinh dưỡng. Hầu hết những người bị dị ứng đậu phộng đều dung nạp các loại đậu khác như đậu nành. Ngay cả khi đôi khi xét nghiệm da hoặc máu cho kết quả dương tính với các loại đậu khác này.
Đậu nành
Trẻ sơ sinh dị ứng đậu nành có thể phát ban, sổ mũi, thở khò khè, tiêu chảy hoặc nôn mửa do dị ứng với protein đậu nành. Một số trẻ bị dị ứng với sữa bò cũng bị dị ứng với đậu nành. Nếu đúng như vậy, bác sĩ dinh dưỡng nhi có thể đề xuất một loại sữa công thức ít gây dị ứng.
Nó được làm bằng công thức nguyên tố protein hoặc axit amin được thủy phân rộng rãi. Trẻ em bị dị ứng đậu nành thường dung nạp được dầu đậu nành vì nó chứa lượng protein tối thiểu. Soy lecithin là một dẫn xuất béo của đậu nành, rất ít protein đậu nành. Và thường được những người bị dị ứng đậu nành dung nạp.
Lúa mì và Gluten
Gạo và yến mạch thường là những loại ngũ cốc đầu tiên được đưa vào chế độ ăn uống. Vì chúng ít có khả năng gây ra các vấn đề dị ứng hơn các loại ngũ cốc khác. Lúa mì là loại ngũ cốc thường có liên quan đến dị ứng nhất. Nhưng ngay cả như vậy, nó vẫn là một loại thực phẩm không phổ biến dị ứng. Điều này thật may mắn vì lúa mì được tìm thấy trong rất nhiều loại thực phẩm chế biến sẵn.
Có 2 loại phản ứng miễn dịch tiêu cực với lúa mì. Đầu tiên là dị ứng thức ăn cổ điển. Với các triệu chứng như nổi mề đay hoặc thở khò khè xảy ra ngay sau khi trẻ ăn thức ăn làm từ lúa mì.
Thứ hai được gọi là bệnh celiac. Gluten là một loại protein được tìm thấy trong các loại ngũ cốc như lúa mì và lúa mạch. Ở một đứa trẻ nhạy cảm, gluten làm hỏng lớp niêm mạc của ruột non và cản trở sự hấp thụ chất dinh dưỡng. Các triệu chứng điển hình của bệnh celiac là đau bụng, tiêu chảy, khó chịu, kém tăng cân, chậm lớn. Bệnh này khá khó chẩn đoán và thường khi đi khám bệnh lý nhi. Các bác sĩ cho làm các loại xét nghiệm mới có thể chẩn đoán đúng.
Làm gì khi trẻ bị dị ứng thức ăn
Nền tảng cốt lõi trong việc kiểm soát dị ứng thực phẩm ở trẻ nhỏ là xác định chính xác và chủ động né tránh các loại thực phẩm gây ra phản ứng. Điều này đòi hỏi sự điều chỉnh trong thực đơn hàng ngày khi chuẩn bị bữa ăn cho bé. Khi nhận thấy các dấu hiệu nghi ngờ, ba mẹ cần chủ động tìm đến sự tham vấn của các chuyên gia về dị ứng và miễn dịch lâm sàng.
Xem thêm: Khám dinh dưỡng cho bé ở đâu? 8 địa chỉ hàng đầu
Tại đây, trẻ sẽ được thăm khám, phân tích các triệu chứng và có thể được chỉ định thực hiện những phương pháp chẩn đoán chuyên sâu như xét nghiệm máu. Mục tiêu là để nhận diện một cách khoa học và rõ ràng “thủ phạm” đứng sau các phản ứng dị ứng. Sau khi đã có kết quả chẩn đoán, quá trình can thiệp cần được tiến hành sớm với hai chiến lược đồng thời:
- Thiết lập chế độ ăn an toàn: Đây được xem là biện pháp quan trọng hàng đầu. Việc loại trừ triệt để thực phẩm gây dị ứng khỏi khẩu phần ăn của trẻ sẽ giúp ngăn ngừa hiệu quả các đợt bùng phát và giảm thiểu nguy cơ xảy ra phản ứng nghiêm trọng.
- Sử dụng thuốc theo y lệnh: Mọi loại thuốc can thiệp đều phải dựa trên phác đồ điều trị do bác sĩ chuyên khoa xây dựng. Việc phụ huynh tự ý cho trẻ dùng thuốc mà không có sự chỉ định là vô cùng nguy hiểm và cần phải tránh tuyệt đối.
Dị ứng thức ăn bao lâu thì hết
Đây là câu hỏi thường trực trong tâm trí của mọi bậc cha mẹ có con bị dị ứng thức ăn. Tin vui là rất nhiều trường hợp trẻ bị dị ứng thức ăn có khả năng tự khỏi hoặc dung nạp được thực phẩm gây dị ứng khi lớn lên.
Tuy nhiên, thời gian để dị ứng hết hẳn và khả năng tự khỏi lại phụ thuộc vào nhiều yếu tố, bao gồm loại dị nguyên, mức độ nặng của phản ứng, và cơ chế miễn dịch của trẻ. Việc hiểu rõ tiên lượng bệnh giúp bạn có cái nhìn tích cực hơn về quá trình quản lý và điều trị, đồng thời duy trì sự lạc quan trong hành trình chăm sóc sức khỏe nhi khoa của con.
Qua bài viết dài này, PTA tin rằng bạn đã được trang bị một lượng kiến thức, từ những điều cơ bản nhất về dị ứng thức ăn là gì, cách nhận biết dấu hiệu trẻ bị dị ứng thức ăn, đến những hướng dẫn chi tiết làm gì khi trẻ bị dị ứng thức ăn. Nếu bạn có bất kỳ thắc mắc nào, hoặc muốn được tư vấn cụ thể về tình trạng dị ứng của con hãy liên hệ với PTA ngay hôm nay để nhận được tư vấn tốt nhất
