Việc chăm sóc con nhỏ luôn là mối quan tâm hàng đầu của các bậc cha mẹ, đặc biệt là những vấn đề liên quan đến sức khỏe tiêu hóa. Trong số các vấn đề phổ biến nhất mà trẻ em gặp phải, táo bón được xem là một trong những rối loạn tiêu hóa thường gặp nhất ở trẻ nhỏ. Bài viết này , PTA sẽ cung cấp cho bạn kiến thức toàn diện về tình trạng trẻ bị táo bón, từ việc nhận biết dấu hiệu đến các phương pháp điều trị hiệu quả. Nội dung được biên soạn dựa trên nghiên cứu khoa học mới nhất và kinh nghiệm thực tế từ các bác sĩ chuyên khoa nhi tại phòng khám PTA.
Táo bón ở trẻ em là gì?
Táo bón ở trẻ em là tình trạng mà hệ tiêu hóa của trẻ gặp khó khăn trong việc đào thải chất thải một cách bình thường. Thông thường, táo bón được xác định khi trẻ có ít hơn 3 lần đi đại tiện trong một tuần hoặc khi quá trình đại tiện gặp nhiều khó khăn.
Xem thêm: Những bác sĩ khám dinh dưỡng nhi uy tín tại Hà Nội
Dấu hiệu cho thấy trẻ bị táo bón
Tần suất đi ngoài giảm đáng kể
Đây là dấu hiệu cơ bản nhất. Đối với trẻ sơ sinh và trẻ nhỏ, tần suất đi ngoài thường xuyên hơn người lớn.
- Trẻ sơ sinh bú mẹ hoàn toàn: Có thể đi ngoài vài lần mỗi ngày hoặc chỉ 1 lần mỗi vài ngày (thậm chí 1 tuần), nhưng phân vẫn mềm. Nếu bé bú mẹ và tần suất giảm kèm phân cứng, đó là dấu hiệu.
- Trẻ bú sữa công thức: Thường đi ngoài 1-2 lần mỗi ngày. Nếu tần suất giảm xuống dưới 1 lần/ngày hoặc ít hơn 3 lần mỗi tuần và phân cứng, đó là dấu hiệu của trẻ bị táo bón.
- Trẻ ăn dặm và trẻ lớn hơn: Tần suất đi ngoài bình thường là 1 lần/ngày hoặc 3-4 lần/tuần. Nếu tần suất giảm xuống dưới 3 lần mỗi tuần, đây là một chỉ báo rõ ràng. Bạn cần theo dõi tần suất đi ngoài của bé một cách cẩn thận.
Độ cứng và đặc điểm của phân
Đây là yếu tố quan trọng nhất. Ngay cả khi trẻ đi ngoài hàng ngày, nếu phân quá cứng thì vẫn là táo bón.
- Phân cứng, khô, nhỏ như phân dê hoặc hình dạng cục lớn, rắn chắc, khó tống xuất.
- Phân có thể có vết máu tươi do nứt kẽ hậu môn khi bé rặn mạnh. Đây là một trong những rare attributes cần lưu ý.
- Phân dính máu hoặc có màu sắc bất thường cũng là một dấu hiệu cảnh báo cần được thăm khám ngay.
Đau đớn và khó chịu khi đi ngoài
- Bé rặn đỏ mặt, khóc lóc, cong lưng, nhón chân hoặc co rút chân lên bụng khi cố gắng đi ngoài.
- Biểu hiện đau rõ ràng trên khuôn mặt bé.
- Bé có xu hướng nín đi ngoài hoặc giữ phân lại vì sợ đau, điều này tạo ra vòng xoắn bệnh lý táo bón khiến tình trạng càng trầm trọng hơn. Đây là một đặc điểm độc đáo của táo bón chức năng.
- Trẻ có thể trở nên cáu kỉnh, quấy khóc nhiều hơn bình thường.
Xem thêm: Cách tăng cường hệ miễn dịch cho trẻ thông qua chế độ dinh dưỡng nhi
Thay đổi hành vi và tâm trạng
- Trẻ trở nên thờ ơ, ít vui chơi, mệt mỏi.
- Dễ cáu gắt, khó chịu.
- Mất hứng thú với các hoạt động thường ngày.
- Ngủ không ngon giấc.
Nguyên nhân trẻ bị táo bón
Việc xác định nguyên nhân chính xác gây ra tình trạng trẻ bị táo bón là bước đầu tiên và quan trọng nhất để xây dựng một kế hoạch điều trị hiệu quả. Hầu hết các trường hợp táo bón ở trẻ em là táo bón chức năng, không phải do bệnh lý thực thể. Tuy nhiên, đôi khi, táo bón cũng có thể là dấu hiệu của một vấn đề sức khỏe tiềm ẩn cần được thăm khám chuyên sâu. Dưới đây là phân tích chi tiết các nguyên nhân phổ biến và ít gặp hơn, được cập nhật từ các nghiên cứu nhi khoa mới nhất.
Xem thêm: Men vi sinh là gì? Men vi sinh giúp trị táo bón cho bé như thế nào?
Nguyên nhân chức năng (chiếm đa số)
Các nguyên nhân này liên quan trực tiếp đến chế độ ăn uống, thói quen sinh hoạt, và tâm lý của trẻ. Chế độ ăn thiếu chất xơ và chất lỏng:
- Thiếu chất xơ: Đây là một trong những nguyên nhân hàng đầu. Chất xơ (chất xơ hòa tan và chất xơ không hòa tan) đóng vai trò quan trọng trong việc tạo khối phân, giúp phân mềm và dễ dàng di chuyển trong đường ruột. Khi trẻ em táo bón do không được cung cấp đủ rau xanh, trái cây, ngũ cốc nguyên hạt, phân sẽ trở nên khô và cứng, gây khó khăn khi đi ngoài.
- Thiếu nước: Nước là thành phần thiết yếu giúp làm mềm phân. Khi con bị táo bón và không uống đủ chất lỏng, cơ thể sẽ hấp thụ nước từ phân, làm phân trở nên khô và cứng. Điều này đặc biệt quan trọng khi trẻ bị táo bón do sữa công thức, vì một số loại sữa công thức có thể gây khô phân nếu không pha đúng tỉ lệ hoặc không kèm theo đủ nước bổ sung. Lượng nước khuyến nghị cho trẻ thay đổi theo độ tuổi và cân nặng, nhưng nhìn chung, trẻ nhỏ cần uống nước đều đặn suốt cả ngày.
Thay đổi chế độ ăn hoặc môi trường
- Giai đoạn ăn dặm: Khi trẻ bắt đầu chuyển từ chế độ ăn lỏng (sữa mẹ hoặc sữa công thức) sang thức ăn đặc, hệ tiêu hóa của bé cần thời gian để thích nghi. Việc đưa các loại thực phẩm mới, đặc biệt là tinh bột và protein, vào chế độ ăn mà không kèm theo đủ chất xơ và nước có thể gây táo bón.
- Thay đổi loại sữa: Việc chuyển đổi từ sữa mẹ sang sữa công thức hoặc từ loại sữa công thức này sang loại khác đôi khi có thể làm thay đổi vi khuẩn đường ruột và gây táo bón tạm thời.
- Thay đổi môi trường sống hoặc thói quen: Du lịch, thay đổi người chăm sóc, hoặc thậm chí là sự xuất hiện của em bé mới có thể gây căng thẳng và ảnh hưởng đến thói quen đi ngoài của trẻ.
Nhịn đi ngoài và thói quen đi tiêu không đúng cách
- Sợ đau: Sau một lần đi ngoài đau đớn do phân cứng, trẻ có thể hình thành tâm lý sợ hãi và cố gắng nhịn đi ngoài. Hành vi này chỉ làm phân tích tụ thêm, càng khô cứng và tạo thành một khối phân lớn ở trực tràng, khiến lần đi ngoài sau càng đau đớn hơn, tạo nên vòng xoắn bệnh lý táo bón. Đây là một đặc điểm độc đáo của táo bón chức năng.
- Tập ngồi bô sớm hoặc quá áp lực: Khi trẻ được tập ngồi bô quá sớm hoặc chịu áp lực từ cha mẹ, chúng có thể trở nên căng thẳng và từ chối đi ngoài vào bô. Việc không thoải mái khi đi vệ sinh ở nhà trẻ, trường học cũng là một yếu tố.
- Không có lịch trình đi vệ sinh đều đặn: Việc không khuyến khích trẻ đi vệ sinh vào một giờ cố định mỗi ngày (ví dụ: sau bữa ăn) có thể làm gián đoạn phản xạ đi ngoài tự nhiên.
Thiếu vận động Hoạt động thể chất giúp kích thích nhu động ruột, hỗ trợ quá trình tiêu hóa và đẩy phân ra ngoài. Trẻ ít vận động, dành nhiều thời gian ngồi chơi điện tử hoặc xem tivi có thể dễ bị táo bón hơn. Tâm lý và căng thẳng Căng thẳng, lo lắng, hoặc những thay đổi lớn trong cuộc sống của trẻ (như đi học, có em bé mới) có thể ảnh hưởng đến hệ thần kinh ruột và gây rối loạn tiêu hóa. Đây là một khía cạnh của tâm lý trẻ cần được quan tâm.
Xem thêm: Rối loạn tiêu hóa ở trẻ: Triệu chứng và cách chữa trị
Nguyên nhân thực thể (ít phổ biến hơn)
Mặc dù hiếm gặp, nhưng táo bón cũng có thể là triệu chứng của một bệnh lý tiềm ẩn. Khi trẻ bị táo bón kéo dài, không đáp ứng với các biện pháp can thiệp tại nhà, bạn cần đưa bé đến bác sĩ để loại trừ các nguyên nhân này.
Điều trị táo bón cho trẻ bằng dinh dưỡng và chế độ sinh hoạt
Cho bé uống nhiều nước
Hãy bổ sung nước cho bé hằng ngày, bởi khi bị táo bón bé thường hay mất nước. Nước giúp hỗ trợ quá trình thanh lọc cơ thể. Và giúp hệ tiêu hóa hoạt động tốt hơn.
Bổ sung nhiều chất xơ hỗ trợ điều trị táo bón cho bé
Chất xơ là phương án nhanh nhất để điều trị táo bón cho bé. Nếu bố mẹ biết cách xây dựng thực đơn dinh dưỡng và khoa học hơn. Trong thời gian ngắn có thể cải thiện tình trạng táo bón ở trẻ em. Các chất xơ đó bao gồm: bắp cải xanh, các loại trái cây tươi như chuối, mận… Hoặc bổ sung thêm các loại hạt đậu, ngũ cốc nguyên hạt nhé!
Tập thể dục thể thao
Nếu bé nhà bạn trên 4 tuổi, hãy cho bé tập thể thao để giúp trị táo bón cho bé nhanh hơn. Khi tập, cơ thể bé sẽ hoạt động kích thích hệ tiêu hóa diễn ra tốt hơn. Nếu bé nhà bạn dưới 2 tuổi hãy chịu khó massage bụng cho bé. Cách này giúp bạn đẩy khí thừa ra khỏi cơ thể bé chống đầy hơi.
Xem thêm: Triệu chứng khi bé bị giun, sán và khi nào bé nên tẩy giun?
Đi vệ sinh đúng giờ
Hãy xây dựng cho bé giờ giấc khoa học để bé không nhịn tiểu quá lâu. Cố gắng mặc bỉm cho bé hoặc hướng dẫn cho bé cách đi tiểu tiện. Điều này ngăn ngừa tình trạng táo bón cho bé hiệu quả.
Đến phòng khám uy tín điều trị táo bón cho bé
Nếu bạn không yên tâm, muốn kiểm tra tình trạng của bé. Bạn có thể đến tại phòng khám nhi để bác sĩ điều trị táo bón cho bé an toàn. Bạn e ngại nơi đông người, khả năng lây chéo cao, bạn có thể lựa chọn phương án khám bệnh online tại nhà cho bé. Bạn có thể tìm kiếm địa điểm khám bệnh online uy tín trên mạng và liên hệ cho họ. Từ đó bạn sẽ được call video trực tiếp với bác sĩ. Cho bác sĩ xem tình trạng hiện tại của bé và đề xuất phương án điều trị. Hiện PTA đang là đơn vị đi đầu trong công tác khám bệnh trực tuyến. Đội ngũ y bác sĩ chuyên khoa nhi sẵn sàng điều trị cho bé.
Trị táo bón cho bé theo phương pháp dân gian hiệu quả
Trị táo bón bằng nha đam
Nếu nha đam là phương pháp làm đẹp tự nhiên của phái đẹp thì đây cũng là nguyên liệu trị táo bón cho trẻ cho được nhiều mẹ bỉm áp dụng. Lô hội chứa một lượng lớn lô hội barbaloin và aloe emodin. Đây là hai chất có đặc tính nhuận tràng và chống táo bón thuộc nhóm anthraquinon.
Với phương pháp trị táo bón dân gian cho bé này mẹ cần chuẩn bị 100gr nha đam + 50gr đường phèn. Đầu tiên, mẹ cần gọt sạch lớp vỏ xanh bên ngoài. Cắt nha đam thành từng miếng nhỏ rồi hấp cách thủy với đường phèn. Khi chín sẽ được hỗn hợp sền sệt mẹ có thể cất tủ lạnh dùng dần. Mẹ cho bé sử dụng kèm đồ ăn hoặc bánh 3 lần trong ngày. Ngưng ngay nếu thấy phân mềm, không dùng nha đam lâu ngày có thể chuyển sang tiêu chảy.
Mật ong phương pháp chữa táo bón hiệu nghiệm
Ngoài nha đam, mật ong cũng được coi là “thần dược” trị táo bón. Vì trong mật ong chứa nhiều chất xơ và enzym hỗ trợ tiêu hóa. Mật ong có nhiều công dụng quý đối với sức khỏe như tăng cường hệ miễn dịch, giải độc, kháng khuẩn.
Đồng thời còn ức chế sự phát triển của các chất độc hại trong đường ruột. Đặc biệt, lượng vitamin C dồi dào và nước trong mật ong cũng giúp đưa nhiều chất lỏng vào ruột và bôi trơn đường tiêu hóa. Ngoài ra, mật ong có thể làm tăng độ ẩm trong phân, giúp giảm tình trạng phân khô, vón cục. Mẹ chỉ cần thêm 2 muỗng mật ong với sữa cho bé uống mỗi sáng. Đảm bảo sau một tuần tình trạng táo bón ở trẻ được cải thiện rõ rệt. Tuy nhiên, mẹ chỉ nên cho bé trên 12 tháng tuổi sử dụng mật ong.
Xem thêm: Dậy thì sớm ở trẻ: Nguyên nhân và cách phòng tránh
Bồ kết hỗ trợ điều trị táo bón cho bé
Bồ kết được xem là phương thức dân gian trị táo bón cho bé hiệu quả mà nhiều mẹ áp dụng. Cách thực hiện rất đơn giản:
- Lấy 2-3 quả bồ kết nướng lên và cho vào 500ml nước đun sôi, để nguội.
- Khi bồ kết nguội, lấy 1 cái xilanh bơm nước bồ kết vào hậu môn của bé.
Bồ kết giúp kích thích sự dãn nở hậu môn của bé. Nhờ đó mà việc đi vệ sinh của bé dễ dàng hơn.
Rau mồng tơi
Rau mồng tơi là loại rau có tính mát. Là loại rau không thể thiếu trong list mẹo trị táo bón ở bé. Rau mồng tơi bổ sung chất xơ tốt cho bé khi chúng bị táo. Ngoài ra nó còn được dùng để kích thích phân của bé ra ngoài.
- Mẹ lựa chọn một cọng mồng tơi to vừa phải
- Rửa sạch và tước bỏ vỏ bên ngoài
- Ngoáy hậu môn của bé 3-4 lần
- Sau khoảng 5 phút bé sẽ đi phân được
Vừng đen
Vừng đen được cho vào danh sách mẹo trị táo bón nhờ vào hàm lượng dinh dưỡng tuyệt vời. Nó được khuyến khích sử dụng để trị táo bón ở trẻ 6 tháng tuổi trở lên. Độ tuổi này bé đã bước vào giai đoạn ăn dặm. Phụ huynh nên lấy vừng đen rang lên sau đó xay nhỏ rồi trộn vào bột cho bé ăn. Từ đó kích thích việc đi phân của bé.
Kem vaseline
Kem vaseline được xem là sản phẩm lành tính dùng để trị táo bón cho bé tại nhà. Mẹ lấy một lượng vaseline vừa đủ bôi lên hậu môn của trẻ. Đồng thời massage nhẹ nhàng để vaseline thẩm thấu vào da hiệu quả hơn. Nó giúp làm mềm hậu môn, kích thích phân ra ngoài dễ dàng hơn.
Mận
Mận có tác dụng tương tự như mơ. Nước mận được sử dụng nhiều trong việc trị táo bón ở trẻ. Nó được xem là thực phẩm kích thích phân ra ngoài dễ dàng, hiệu quả. Mẹ thực hiện các bước sau:
- Pha tỷ lệ ¼ nước ép mận và ¾ nước
- Lắc đều cho hỗn hợp hòa tan
- Cho bé uống đều trong ngày. Lưu ý không dùng nước mận thay thế sữa cho con bú.
Khoai lang hỗ trợ điều trị táo bón cho bé
Khoai lang là thực phẩm dùng để trị táo bón cho bé cũng như người lớn. Khoai lang được biết đến là loại củ chứa nhiều chất xơ hỗ trợ tiêu hóa và làm mềm phân. Mẹ có thể dùng khoai lang để nấu cháo hoặc luộc và xay nhỏ cho bé ăn. Có thể thêm khoai lang vào thực đơn của bé 3 ngày/tuần để ngăn ngừa bé bị táo bón.
Một số loại thuốc điều trị táo bón cho trẻ
Thuốc bổ sung chất xơ không kê đơn hoặc thuốc làm mềm phân
Nếu con bạn không có nhiều chất xơ trong chế độ ăn uống của mình, hãy bổ sung thực phẩm bổ sung chất xơ không kê đơn, chẳng hạn như Metamucil hoặc Citrucel, có thể hữu ích. Tuy nhiên, con bạn cần uống ít nhất khoảng 1 lít – 1,5 lít nước hàng ngày để các thuốc, thực phẩm chức năng này hoạt động tốt. Kiểm tra với bác sĩ của con bạn để tìm ra liều lượng phù hợp cho tuổi và cân nặng của con bạn.
Thuốc đạn glycerin có thể được sử dụng để trị táo bón cho bé bằng cách làm mềm phân ở những trẻ không thể nuốt được thuốc. Nói chuyện với bác sĩ của con bạn về cách thích hợp để sử dụng các sản phẩm này.
Thuốc nhuận tràng hoặc thuốc xổ trị táo bón cho bé
Nếu sự tích tụ của các chất trong phân tạo ra tắc nghẽn, bác sĩ của con bạn có thể đề nghị dùng thuốc nhuận tràng hoặc thuốc xổ để giúp loại bỏ tắc nghẽn. Ví dụ bao gồm polyethylene glycol (GlycoLax, MiraLax, những loại khác) và dầu khoáng. Không bao giờ cho trẻ uống thuốc nhuận tràng hoặc thuốc xổ mà không có sự đồng ý của bác sĩ và hướng dẫn về liều lượng thích hợp.
Thuốc xổ của bệnh viện trị táo bón cho bé
Đôi khi trẻ có thể bị táo bón nghiêm trọng đến mức trẻ phải nhập viện trong một thời gian ngắn để được dùng thuốc xổ mạnh hơn để làm sạch ruột (không phản ứng).
Khi nào nên đưa trẻ đến gặp bác sĩ?
Mặc dù phần lớn các trường hợp trẻ bị táo bón là táo bón chức năng và có thể được xử lý hiệu quả tại nhà thông qua điều chỉnh chế độ ăn uống và sinh hoạt, nhưng có những tình huống mà việc tham khảo ý kiến bác sĩ là điều bắt buộc. Việc nhận biết các dấu hiệu cảnh báo này giúp bạn đưa ra quyết định đúng đắn, đảm bảo sức khỏe và sự an toàn tối đa cho con. Đừng để nỗi sợ bị bỏ lỡ kiến thức quan trọng hoặc sự chần chừ làm chậm trễ quá trình điều trị. Bạn nên đưa con đến phòng khám nhi uy tín, chất lượng như Phòng khám PTA hoặc gặp bác sĩ nhi khoa ngay lập tức nếu bé có một hoặc nhiều dấu hiệu sau:
Táo bón kéo dài và không đáp ứng với các biện pháp tại nhà
- Nếu bạn đã áp dụng các biện pháp như tăng cường chất xơ, bổ sung nước, và khuyến khích vận động trong vài ngày hoặc một tuần mà tình trạng táo bón của bé không cải thiện, hoặc thậm chí trở nên trầm trọng hơn.
- Đặc biệt, nếu trẻ 1 tuổi bị táo bón kéo dài liên tục trong nhiều tuần hoặc nhiều tháng, điều này cần được đánh giá kỹ lưỡng để loại trừ táo bón mạn tính trẻ em hoặc các nguyên nhân thực thể.
Xuất hiện các triệu chứng kèm theo nghiêm trọng
- Phân dính máu tươi hoặc có máu trong phân: Đây là một dấu hiệu cảnh báo quan trọng. Máu có thể xuất hiện do nứt kẽ hậu môn khi bé rặn quá mạnh với phân cứng, nhưng cũng có thể là dấu hiệu của các vấn đề đường ruột nghiêm trọng hơn như viêm ruột, polyp, hoặc các bệnh lý khác.
- Đau bụng dữ dội và kéo dài: Đặc biệt nếu cơn đau bụng không giảm đi sau khi bé đi ngoài hoặc kèm theo các dấu hiệu khác như nôn trớ.
- Trướng bụng bất thường và căng cứng: Bụng bé sưng to và cứng khi chạm vào, gây khó chịu rõ rệt cho bé.
- Nôn mửa, đặc biệt là nôn ra dịch màu xanh hoặc có mùi phân: Đây là dấu hiệu của tắc ruột, một tình trạng cấp cứu y tế.
- Sốt cao không rõ nguyên nhân: Có thể chỉ ra một tình trạng viêm nhiễm hoặc nhiễm trùng.
- Sụt cân không giải thích được hoặc chậm tăng cân: Nếu bé biếng ăn táo bón kèm theo việc không tăng cân hoặc giảm cân, điều này có thể ảnh hưởng đến sự phát triển toàn diện của bé và cần được thăm khám dinh dưỡng.
Táo bón bắt đầu ngay từ những tháng đầu đời (trẻ sơ sinh)
Đối với trẻ sơ sinh bị táo bón ngay từ khi mới chào đời hoặc trong vài tuần đầu, đặc biệt nếu bé không đi phân su trong vòng 24-48 giờ sau sinh, cần phải loại trừ các nguyên nhân bẩm sinh như bệnh Hirschsprung. Đây là một đặc điểm độc đáo cần được chẩn đoán sớm. Phân són (Encopresis) Đây là tình trạng phân lỏng rò rỉ ra ngoài quần áo mà không kiểm soát được, thường xảy ra khi có một khối phân cứng lớn bị tắc nghẽn trong trực tràng. Phân lỏng từ các phần ruột phía trên lách qua khối tắc nghẽn và rò rỉ ra ngoài. Đây là dấu hiệu của táo bón mạn tính nghiêm trọng và cần sự can thiệp của bác sĩ chuyên khoa tiêu hóa nhi.
Táo bón kèm theo các triệu chứng của bệnh lý nền
- Mệt mỏi bất thường, da khô, tóc khô, chậm phát triển: Có thể là dấu hiệu của suy giáp bẩm sinh.
- Phát ban, tiêu chảy xen kẽ táo bón, nôn trớ sau khi ăn một loại thực phẩm nhất định: Có thể là dấu hiệu của dị ứng thực phẩm, chẳng hạn như dị ứng đạm sữa bò hoặc bệnh celiac.
PTA hy vọng rằng bài viết này đã cung cấp cho bạn những kiến thức toàn diện, chi tiết và đáng tin cậy nhất về tình trạng trẻ bị táo bón. Từ định nghĩa, dấu hiệu, nguyên nhân cho đến các giải pháp điều trị và phòng ngừa hiệu quả, mỗi phần đều được xây dựng với mong muốn trang bị cho bạn những “chìa khóa vàng” để chăm sóc sức khỏe tiêu hóa của con.
