Trầm cảm lưỡng cực là gì? Dấu hiệu và phương pháp điều trị

Trầm cảm lưỡng cực, một dạng rối loạn cảm xúc phức tạp, đưa người bệnh vào một chu kỳ bất ổn giữa hai thái cực cảm xúc: hưng cảm và trầm cảm, gây ra những thách thức to lớn trong cuộc sống. Tại Phòng khám PTA, chúng tôi hiểu rằng việc nhận diện đúng các dấu hiệu và áp dụng phương pháp điều trị khác biệt là chìa khóa để ổn định khí sắc và phục hồi chất lượng sống.

Trầm cảm lưỡng cực là gì? Hiểu đúng về căn bệnh hai thái cực

Trầm cảm lưỡng cực, hay còn gọi là rối loạn cảm xúc lưỡng cực, là một bệnh lý tâm thần đặc trưng bởi sự thay đổi tâm trạng cực đoan, luân phiên giữa các giai đoạn hưng cảm (phấn khích, năng lượng cao bất thường) và các giai đoạn trầm cảm (buồn bã, mất năng lượng, tuyệt vọng).

Khác với trầm cảm đơn cực chỉ có các giai đoạn khí sắc giảm, rối loạn lưỡng cực là một cuộc đấu tranh liên tục giữa hai thái cực cảm xúc đối lập. Theo các chuyên gia y tế, sự luân chuyển giữa các chu kỳ cảm xúc này không chỉ ảnh hưởng sâu sắc đến tâm trạng, năng lượng, hành vi mà còn tác động nghiêm trọng đến khả năng hoạt động trong công việc, học tập và duy trì các mối quan hệ xã hội. 

Việc chẩn đoán chính xác bệnh hưng – trầm cảm là vô cùng quan trọng vì phương pháp điều trị hoàn toàn khác biệt so với trầm cảm thông thường. Sử dụng sai thuốc, đặc biệt là thuốc chống trầm cảm đơn thuần, có thể gây nguy hiểm, kích hoạt một giai đoạn hưng cảm hoặc làm cho chu kỳ bệnh diễn tiến nhanh và phức tạp hơn.

6 Dấu hiệu nhận biết sớm Trầm cảm trong Rối loạn Lưỡng cực

Để nhận diện rối loạn lưỡng cực, cần quan sát các dấu hiệu ở cả hai pha: 3 dấu hiệu của pha trầm cảm (khí sắc giảm, mất hứng thú, thay đổi thể chất) và 3 dấu hiệu của pha hưng cảm (năng lượng dồi dào, suy nghĩ dồn dập, hành vi bốc đồng).

Kinh nghiệm thực tế từ các bệnh nhân tại PTA cho thấy, việc nhận ra các dấu hiệu sớm của cả hai giai đoạn là bước đầu tiên và quan trọng nhất để tìm kiếm sự giúp đỡ. Dưới đây là 6 dấu hiệu tiêu biểu được chia thành hai pha cảm xúc rõ rệt.

Các Dấu Hiệu Của Pha Trầm Cảm

Giai đoạn này có các triệu chứng tương tự như bệnh trầm cảm chủ yếu, nhưng thường nặng nề và khó điều trị hơn.

• Khí sắc giảm và cảm giác tuyệt vọng sâu sắc: Người bệnh trải qua cảm giác buồn bã, trống rỗng, hoặc cáu kỉnh kéo dài gần như cả ngày. Họ có cái nhìn bi quan về mọi thứ, cảm thấy vô dụng, tội lỗi và tương lai ảm đạm.
• Mất hoàn toàn hứng thú và năng lượng: Các hoạt động từng được yêu thích nay trở nên vô nghĩa. Người bệnh cảm thấy mệt mỏi kiệt quệ, không còn năng lượng để thực hiện các công việc hàng ngày, kể cả những việc đơn giản như vệ sinh cá nhân.
• Rối loạn thể chất và nhận thức rõ rệt: Các vấn đề về giấc ngủ (mất ngủ hoặc ngủ quá nhiều), thay đổi khẩu vị (chán ăn hoặc ăn nhiều), sụt cân hoặc tăng cân là rất phổ biến. Khả năng tập trung, ghi nhớ và đưa ra quyết định suy giảm nghiêm trọng. Đặc biệt, ý nghĩ về cái chết hoặc tự sát thường xuất hiện, đây là một dấu hiệu bệnh trầm cảm nặng cần can thiệp khẩn cấp.

Các Dấu Hiệu Của Pha Hưng Cảm/Hưng Cảm Nhẹ

Đây là dấu hiệu đặc trưng giúp phân biệt rối loạn lưỡng cực với trầm cảm đơn cực. Giai đoạn này là một sự thay đổi đột ngột sang trạng thái phấn khích, năng lượng cao.

• Năng lượng tràn trề và giảm nhu cầu ngủ: Người bệnh cảm thấy cực kỳ hưng phấn, năng động, có thể làm việc hoặc hoạt động liên tục mà không thấy mệt mỏi. Họ ngủ rất ít, có khi chỉ 1-3 giờ mỗi đêm nhưng vẫn cảm thấy tràn đầy sinh lực.
• Dòng suy nghĩ dồn dập và nói nhiều bất thường: Tư duy của họ trở nên nhanh, ý tưởng tuôn trào không ngừng (ý tưởng bay bổng). Họ nói nhanh, nói nhiều, liên tục chuyển từ chủ đề này sang chủ đề khác một cách khó theo dõi.
• Hành vi bốc đồng và tự tin thái quá: Khả năng phán xét suy giảm nghiêm trọng. Họ có thể tham gia vào các hành vi rủi ro như tiêu xài hoang phí, đầu tư liều lĩnh, lái xe nhanh, hoặc có hành vi tình dục không an toàn. Lòng tự trọng tăng cao quá mức, họ tin rằng mình có những khả năng đặc biệt hoặc một sứ mệnh vĩ đại.

Sự khác biệt cốt lõi giữa Trầm cảm Lưỡng cực và Trầm cảm Đơn cực

Sự khác biệt căn bản nhất là sự hiện diện của các giai đoạn hưng cảm hoặc hưng cảm nhẹ trong rối loạn lưỡng cực, điều hoàn toàn không có ở trầm cảm đơn cực. Điều này dẫn đến sự khác biệt về chẩn đoán, yếu tố di truyền, và quan trọng nhất là phương pháp điều trị.

Nhầm lẫn giữa hai tình trạng này có thể dẫn đến những hậu quả nghiêm trọng trong điều trị. Theo các bác sĩ tại PTA, việc chẩn đoán phân biệt là bước nền tảng để xây dựng một phác đồ điều trị hiệu quả và an toàn.

Tiêu chí	Trầm cảm Lưỡng cực	Trầm cảm Đơn cực
Các pha cảm xúc	Có cả pha trầm cảm và pha hưng cảm/hưng cảm nhẹ.	Chỉ có các giai đoạn trầm cảm.
Yếu tố di truyền	Rất mạnh. Nguy cơ cao hơn nếu có người thân trong gia đình mắc bệnh.	Có yếu tố di truyền nhưng thường ít rõ ràng hơn.
Độ tuổi khởi phát	Thường sớm hơn, ở cuối tuổi vị thành niên hoặc đầu tuổi 20.	Có thể ở mọi lứa tuổi, nhưng thường muộn hơn.
Điều trị bằng thuốc	Ưu tiên thuốc ổn định khí sắc. Thận trọng với thuốc chống trầm cảm.	Thường đáp ứng tốt với các loại thuốc chống trầm cảm (ví dụ: SSRI).

Phương pháp điều trị khác biệt và chuyên sâu cho Rối loạn Lưỡng cực

Điều trị rối loạn lưỡng cực là một quá trình lâu dài và cần sự kết hợp đa mô thức, tập trung vào việc ổn định tâm trạng và ngăn ngừa tái phát. Các phương pháp chính bao gồm: sử dụng thuốc ổn định khí sắc, liệu pháp tâm lý và thay đổi lối sống.

Mục tiêu điều trị không phải là chữa khỏi hoàn toàn mà là kiểm soát các triệu chứng, giúp người bệnh duy trì sự ổn định, giảm tần suất và cường độ của các giai đoạn cảm xúc, từ đó cải thiện chất lượng cuộc sống. Đây là một bệnh lý cần điều trị suốt đời.

Sử dụng thuốc: Nền tảng của sự ổn định

Dược trị liệu là phương pháp cốt lõi trong việc quản lý bệnh hưng trầm cảm. Việc lựa chọn thuốc phụ thuộc vào giai đoạn bệnh (hưng cảm, trầm cảm hay duy trì) và thể trạng của từng cá nhân.

• Thuốc ổn định khí sắc: Đây là nhóm thuốc chính, được sử dụng trong mọi giai đoạn của bệnh. Các loại thuốc như Lithium, Valproate (Depakote), và Lamotrigine (Lamictal) giúp kiểm soát các cơn hưng cảm và ngăn ngừa sự tái phát của cả hai pha.
• Thuốc chống loạn thần không điển hình: Các loại thuốc như Olanzapine, Quetiapine, Risperidone có hiệu quả trong việc cắt cơn hưng cảm cấp tính và cũng có tác dụng chống trầm cảm. Chúng thường được kết hợp với thuốc ổn định khí sắc.
• Thuốc chống trầm cảm: Việc sử dụng nhóm thuốc này phải cực kỳ thận trọng vì có nguy cơ kích hoạt pha hưng cảm. Nếu cần thiết, bác sĩ sẽ luôn kê đơn kèm theo một loại thuốc ổn định khí sắc hoặc thuốc chống loạn thần. Đây là một điểm khác biệt quan trọng so với điều trị rối loạn trầm cảm đơn cực.

Liệu pháp tâm lý: Xây dựng kỹ năng đối phó

Tâm lý trị liệu đóng vai trò không thể thiếu, giúp người bệnh và gia đình hiểu về bệnh, quản lý triệu chứng và xây dựng các kỹ năng cần thiết để sống chung với rối loạn lưỡng cực. Nó thường được kết hợp với thuốc để đạt hiệu quả tối ưu.

• Liệu pháp Nhận thức Hành vi (CBT): Giúp bệnh nhân nhận diện và thay đổi các mẫu suy nghĩ, hành vi tiêu cực liên quan đến bệnh. CBT dạy các kỹ năng đối phó với căng thẳng và các dấu hiệu cảnh báo sớm của một đợt tái phát.
• Giáo dục tâm lý: Cung cấp kiến thức toàn diện về rối loạn lưỡng cực, tầm quan trọng của việc tuân thủ điều trị và cách quản lý bệnh. Điều này giúp tăng cường sự hợp tác của bệnh nhân và giảm tỷ lệ tái phát.
• Liệu pháp Nhịp điệu Xã hội và Cá nhân (IPSRT): Tập trung vào việc ổn định nhịp sinh học hàng ngày, bao gồm giờ ngủ-thức, bữa ăn và các hoạt động xã hội. Việc duy trì một lịch trình đều đặn đã được chứng minh là rất hiệu quả trong việc ổn định tâm trạng.

Thay đổi lối sống và các biện pháp hỗ trợ khác

Việc tự chăm sóc bản thân và xây dựng một lối sống lành mạnh là yếu tố hỗ trợ quan trọng, giúp tăng cường hiệu quả của thuốc và liệu pháp tâm lý.

• Quản lý giấc ngủ: Duy trì một lịch trình ngủ đều đặn là cực kỳ quan trọng. Thiếu ngủ có thể kích hoạt một cơn hưng cảm, trong khi ngủ quá nhiều có thể là dấu hiệu của trầm cảm.
• Tập thể dục thường xuyên: Hoạt động thể chất đều đặn giúp cải thiện tâm trạng, giảm lo âu và điều hòa giấc ngủ.
• Tránh rượu và chất kích thích: Rượu và ma túy có thể gây tương tác nguy hiểm với thuốc điều trị và làm trầm trọng thêm các triệu chứng của bệnh.
• Xây dựng mạng lưới hỗ trợ: Sự thấu hiểu và hỗ trợ từ gia đình, bạn bè là vô giá. Tham gia các nhóm hỗ trợ cũng giúp người bệnh cảm thấy bớt cô đơn và học hỏi kinh nghiệm từ những người có cùng hoàn cảnh. Một số bệnh lý phức tạp như tâm thần phân liệt cũng nhấn mạnh tầm quan trọng của hệ thống hỗ trợ xã hội vững chắc.

Trầm cảm lưỡng cực là một hành trình đầy thử thách, nhưng hoàn toàn có thể kiểm soát được. Việc hiểu rõ sự khác biệt giữa hai pha cảm xúc, nhận diện 6 dấu hiệu cốt lõi và tuân thủ một phác đồ điều trị chuyên biệt là những bước đi vững chắc nhất hướng tới sự ổn định. Điều quan trọng nhất là không bao giờ từ bỏ hy vọng và chủ động tìm kiếm sự giúp đỡ từ các chuyên gia y tế. Chẩn đoán sớm và can thiệp đúng cách không chỉ giúp kiểm soát triệu chứng mà còn ngăn ngừa các biến chứng nguy hiểm, mang lại cho người bệnh một cuộc sống trọn vẹn và ý nghĩa. Tại PTA, chúng tôi cam kết đồng hành cùng bạn trên mọi nẻo đường của hành trình này.

Nếu bạn hoặc người thân đang gặp những vấn đề tương tự hoặc muốn được thăm khám để hiểu rõ tình trạng sức khỏe tâm thần của mình, hãy liên hệ với PTA ngay hôm nay để đặt lịch tư vấn trực tiếp. Với phương châm ‘Chăm sóc tận tâm, phúc an trọn vẹn’, đội ngũ y bác sĩ giàu kinh nghiệm của chúng tôi sẵn sàng lắng nghe và đưa ra giải pháp phù hợp nhất cho bạn.

Lưu ý: Các thông tin trong bài viết chỉ mang tính chất tham khảo. Để có được chẩn đoán chính xác và phương pháp điều trị tốt nhất, quý khách hàng, cha mẹ vui lòng liên hệ trực tiếp để được đội ngũ y bác sĩ tại phòng khám PTA thăm khám, chẩn đoán và đưa ra phác đồ điều trị chính xác nhất dựa trên tình trạng thực tế.