Tăng động là một hội chứng rối loạn thần kinh phổ biến ở trẻ nhỏ. Cha mẹ luôn nghĩ rằng con vui vẻ, hiếu động, ăn ngủ tốt, không ốm vặt, tức là con khỏe mạnh. Tuy nhiên, cha mẹ có biết các biểu hiện như: chơi đùa quá mức kiểm soát, không tập trung,… chính là dấu hiệu trẻ tăng động giảm chú ý? Vậy để hiểu rõ hơn về chứng bệnh này, cùng PTA tìm hiểu qua bài viết sau đây.
Tăng động giảm chú ý là gì?
Tăng động giảm chú ý, hay thường được biết đến với tên gọi viết tắt ADHD (Attention Deficit Hyperactivity Disorder), là một rối loạn phát triển thần kinh phổ biến ảnh hưởng đến hàng triệu trẻ em và thường kéo dài đến tuổi trưởng thành.
Đây không phải là một vấn đề về ý chí hay sự cố tình bướng bỉnh của trẻ, mà là một tình trạng phức tạp liên quan đến sự khác biệt trong cấu trúc và chức năng của não bộ, đặc biệt là các vùng chi phối khả năng điều hành, kiểm soát xung động và duy trì sự tập trung. Việc hiểu rõ bản chất của tăng động giảm chú ý là bước đầu tiên và quan trọng nhất để các bậc phụ huynh có thể đồng hành cùng con một cách hiệu quả nhất.
Tăng động giảm chú ý được đặc trưng bởi sự kết hợp của ba nhóm triệu chứng chính: thiếu chú ý, tăng động và bốc đồng. Không phải mọi đứa trẻ mắc ADHD đều biểu hiện đầy đủ cả ba nhóm triệu chứng này. Mức độ và kiểu biểu hiện có thể khác nhau đáng kể ở mỗi cá nhân, từ những trường hợp chỉ gặp khó khăn về sự tập trung (rối loạn thiếu tập trung) đến những trẻ chủ yếu hiếu động và bốc. Thậm chí, một số trẻ có biểu hiện kết hợp của cả hai đây là dạng phổ biến nhất.
Xem thêm: [Tổng hợp] Phòng khám tâm lý cho trẻ em được tin cậy nhất
Phân loại triệu chứng tăng động giảm chú ý
Thiếu chú ý hoặc rối loạn thiếu tập trung
Dạng thiếu chú ý, hay còn gọi là rối loạn thiếu tập trung (predominantly inattentive presentation – ADHD-PI), thường ít được nhận biết hơn so với dạng tăng động hoặc kết hợp, đặc biệt ở trẻ nhỏ. Những trẻ thuộc nhóm này chủ yếu gặp khó khăn trong việc duy trì sự tập trung, ghi nhớ và hoàn thành các nhiệm vụ cần sự chú ý liên tục. Chúng thường không có các biểu hiện hiếu động rõ rệt, do đó đôi khi bị bỏ sót hoặc nhầm lẫn với sự lơ đãng, mơ màng.
Các dấu hiệu phổ biến của dạng thiếu chú ý bao gồm:
- Thường xuyên không chú ý đến các chi tiết hoặc mắc lỗi do bất cẩn trong học tập hoặc các hoạt động khác.
- Gặp khó khăn trong việc duy trì sự chú ý khi làm việc hoặc chơi đùa.
- Dường như không lắng nghe khi được nói trực tiếp.
- Gặp khó khăn trong việc tổ chức các nhiệm vụ và hoạt động.
- Tránh né hoặc không thích tham gia vào các nhiệm vụ đòi hỏi sự nỗ lực tinh thần liên tục.
- Dễ dàng bị phân tâm bởi các kích thích bên ngoài.
- Hay quên trong các hoạt động hàng ngày.
Tăng động, bốc đồng
Dạng tăng động và bốc đồng (predominantly hyperactive-impulsive presentation – ADHD-HI) là loại hình mà nhiều người thường nghĩ đến khi nghe về tăng động giảm chú ý. Trẻ em với dạng này thường biểu hiện sự hiếu động quá mức và hành vi bốc đồng, khó kiểm soát.
Các dấu hiệu điển hình bao gồm:
- Thường xuyên bồn chồn, cựa quậy tay chân hoặc vặn vẹo trên ghế.
- Chạy nhảy hoặc leo trèo quá mức trong các tình huống không phù hợp.
- Gặp khó khăn trong việc chơi hoặc tham gia các hoạt động giải trí một cách yên tĩnh.
- Nói quá nhiều. Con có thể nói không ngừng, ngắt lời người khác hoặc chiếm phần lớn cuộc trò chuyện.
- Hay trả lời bộc phát trước khi câu hỏi được hỏi xong.
- Gặp khó khăn khi chờ đợi đến lượt mình.
- Thường xuyên ngắt lời hoặc xen vào cuộc trò chuyện hoặc trò chơi của người khác.
Rối loạn kết hợp
Dạng rối loạn kết hợp (combined presentation – ADHD-C) là loại phổ biến nhất của tăng động giảm chú ý, nơi trẻ biểu hiện đáng kể các triệu chứng từ cả hai nhóm thiếu chú ý và tăng động/bốc đồng. Điều này có nghĩa là trẻ không chỉ gặp khó khăn trong việc tập trung mà còn rất hiếu động và có xu hướng hành động bốc đồng.
Sự kết hợp của các triệu chứng này có thể tạo ra những thách thức đáng kể trong nhiều khía cạnh của cuộc sống của trẻ, từ học tập đến các mối quan hệ xã hội và hoạt động hàng ngày.
Xem thêm: Trẻ chậm nói do đâu? Dấu hiệu, nguyên nhân
Không xác định
Loại “không xác định” (unspecified ADHD) được sử dụng khi một cá nhân có các triệu chứng rõ ràng của tăng động giảm chú ý, gây ra suy giảm đáng kể về chức năng, nhưng không đáp ứng đầy đủ các tiêu chí chẩn đoán cho bất kỳ dạng cụ thể nào (thiếu chú ý, tăng động/bốc đồng, hoặc kết hợp).
Điều này có thể xảy ra vì nhiều lý do, ví dụ, các triệu chứng có thể xuất hiện dưới ngưỡng cần thiết để đáp ứng đầy đủ tiêu chí của DSM-5, nhưng vẫn gây ra những khó khăn đáng kể trong cuộc sống hàng ngày của trẻ. Hoặc đôi khi, thông tin về các triệu chứng có thể không đủ để đưa ra một chẩn đoán cụ thể, đặc biệt trong các trường hợp phức tạp hoặc khi có các tình trạng đi kèm.
Nguyên nhân gây nên tăng động giảm chú ý
- Yếu tố di truyền
Đây là nguyên nhân được nghiên cứu và chứng minh rõ ràng nhất. Các nghiên cứu về gia đình và cặp song sinh đã chỉ ra rằng ADHD có tính di truyền cao. Nếu một trong hai cha mẹ mắc ADHD, khả năng con cái của họ mắc phải tình trạng này sẽ cao hơn đáng kể.
- Yếu tố cấu trúc và chức năng não bộ
Nghiên cứu hình ảnh não (neuroimaging studies) đã chỉ ra những khác biệt tinh tế trong cấu trúc và hoạt động của não bộ ở những người mắc ADHD so với những người không mắc.
- Yếu tố môi trường và các yếu tố rủi ro khác
Mặc dù di truyền là yếu tố chủ yếu, một số yếu tố môi trường và điều kiện y tế khác cũng có thể làm tăng nguy cơ phát triển tăng động giảm chú ý hoặc làm trầm trọng thêm các triệu chứng
Triệu chứng, biểu hiện của trẻ tăng động giảm chú ý
Tăng động giảm chú ý không chỉ là hội chứng ảnh hưởng trực tiếp tới những trẻ mắc phải, mà cả những người sống xung quanh chúng. Nếu không chữa trị kịp thời ngay khi phát hiện ra hội chứng này thì những triệu chứng nghiêm trọng hơn sẽ phát triển và sẽ dẫn đến những vấn đề trầm trọng khác, ảnh hưởng tới cả cuộc đời của trẻ, như kết quả học tập yếu kém ở trường, gặp rắc rối với pháp luật, thất bại trong quan hệ, tương tác xã hội, và mất khả năng duy trì một công việc.
Tăng động giảm chú ý bao gồm 3 nhóm triệu chứng hành vi: thiếu chú ý, hiếu động thái quá và dạng phối hợp – tăng động giảm chú ý. Bảng dưới đây giải thích các triệu chứng này.
| Triệu chứng | Cách trẻ cư xử |
| Giảm chú ý
|
Thường dễ dàng bị chia trí bởi các kích thích bên ngoài. |
| Thường có vẻ không lắng nghe người khác nói chuyện trực tiếp. | |
| Thường khó khăn trong việc duy trì khả năng chú ý trong công việc hoặc trong vui chơi. | |
| Thường không thể tập trung chú ý nhiều vào các chi tiết hoặc phạm phải những lỗi lầm do bất cẩn trong học tập, làm việc hoặc trong các hoạt động khác. | |
| Thường không tuân theo những hướng dẫn hoặc không thể hoàn tất bài vở ở trường, công việc nhà, hoặc các trách nhiệm nơi làm việc (không phải do hành vi chống đối hoặc không có khả năng hiểu những hướng dẫn). | |
| Thường khó khăn khi tổ chức các công việc và các hoạt động. | |
| Thường để thất lạc những vật dụng cần để làm việc hoặc vui chơi (đồ chơi, dụng cụ học tập, bút chì, sách vở, và các dụng cụ). | |
| Thường quên làm các công việc hằng ngày. | |
| Thường né tránh, không thích, hoặc miễn cưỡng tham gia các công việc đòi hỏi sự cố gắng tinh thần liên tục (như làm bài tập ở trường hoặc bài tập về nhà). | |
| Tăng động | Thường luôn di chuyển hoặc hành động như thể “đang lái môtô”. |
| Thường rời bỏ chỗ ngồi trong lớp học hoặc trong các tình huống đòi hỏi phải ngồi yên. | |
| Tay chân ngọ nguậy, ngồi không yên. | |
| Thường nói quá nhiều. | |
| Thường chạy nhảy hoặc leo trèo quá mức trong những tình huống không thích hợp (ở thiếu niên và người lớn, điều này có thể giới hạn ở mức đương sự có cảm giác bồn chồn chủ quan). | |
| Thường khó tham gia những trò chơi hoặc hoạt động giải trí cần phải giữ yên lặng. | |
| Xung động | Thường hành động và nói năng không suy nghĩ |
| Chạy băng qua đường không sợ nguy hiểm | |
| Thường khó chờ đợi đến phiên mình. | |
| Không có khả năng chờ đợi mọi thứ | |
| Thường buột miệng trả lời khi người khác chưa hỏi xong. | |
| Thường làm gián đoạn hoặc quấy rầy người khác (xen vào các cuộc nói chuyện hoặc các trò chơi). |
Chẩn đoán tăng động giảm chú ý như thế nào?
Việc xác định Rối loạn Tăng động Giảm chú ý (ADHD) là một quá trình đánh giá chuyên sâu, không dựa vào bất kỳ một xét nghiệm đơn lẻ nào. Chẩn đoán này được thực hiện bởi các bác sĩ tâm thần hoặc nhà tâm lý học. Để đưa ra kết luận, các bác sĩ cần xác định rằng các biểu hiện của trẻ đã xuất hiện trước 12 tuổi và gây ra những vấn đề ở gia đình và trường học. Quy trình chẩn đoán bao gồm các bước sau:
- Kiểm tra y tế toàn diện: Mục đích là để loại trừ các bệnh lý hoặc nguyên nhân thể chất khác có thể gây ra những triệu chứng tương tự.
- Thu thập tiền sử bệnh: Chuyên gia sẽ xem xét kỹ lưỡng tiền sử sức khỏe của trẻ và gia đình.
- Phỏng vấn đa chiều: Thực hiện các cuộc trao đổi với cha mẹ, giáo viên và những người thường xuyên tiếp xúc với trẻ để có cái nhìn toàn cảnh về hành vi.
- Sử dụng tiêu chuẩn chuyên môn: Các biểu hiện của trẻ sẽ được đối chiếu với bộ tiêu chí từ Cẩm nang Chẩn đoán và Thống kê các Rối loạn Tâm thần (DSM-5) do Hiệp hội Tâm thần Hoa Kỳ ban hành.
Xem thêm: Trẻ chậm phát triển vận động: Nguyên nhân, chẩn đoán và điều trị
Bài test tăng động giảm chú ý tại nhà dành cho trẻ nhỏ
Cách tính điểm bài test tăng động giảm chú ý dành cho trẻ nhỏ
Nếu phụ huynh có con em mang dấu hiệu bệnh tăng động thì có thể sử dụng thang đánh giá, trả lời các câu hỏi để có đánh giá cơ bản nhất về căn bệnh này. Đây sẽ là bài test với câu trả lời là Có hoặc Không. Câu trả lời “Có” được tính là 1 điểm và câu trả lời “Không” sẽ tương ứng với 0 điểm.
Cách đánh giá sẽ là trong thời gian kéo dài trên 6 tháng. Khi con bạn có biểu hiện trong câu hỏi trong thời gian dài liên tiếp trên 6 tháng. Theo đó, trong ít nhất hai môi trường khác nhau như ở trường học và ở nhà,… và gây ảnh hưởng đến sự phát triển, sinh hoạt hàng ngày cùng với việc học tập của trẻ.
Bắt đầu bài test dành cho trẻ nhỏ
- Câu 1: Con bạn thường xuyên không tập trung vào các hoạt động như học tập, vui chơi,… và được đánh giá là người bất cẩn?
- Câu 2: Con bạn có tính cả thèm chóng chán, không thể tập trung làm bất cứ điều gì. Dễ chán đồ chơi của mình hay chán cả hoạt động vui chơi đang thực hiện.
- Câu 3: Không thể tập trung khi đang nói chuyện, không có kỹ năng lắng nghe khi giao tiếp.
- Câu 4: Không biết cách tiếp nhận và xử lý thông tin. Không tuân theo mọi hướng dẫn của cha mẹ, thầy cô trong việc nhà việc học.
- Câu 5: Con khó có thể tham gia các hoạt động tập thể, tổ chức.
- Câu 6: Với các công việc đòi hỏi sự kiên trì, làm trong thời gian dài. Con bạn sẽ có thái độ né tránh, chán nản hoặc miễn cưỡng khi bị bắt buộc làm.
- Câu 7: Khi đang làm việc con bạn rất dễ bị phân tâm dù chỉ là tiếng động nhỏ hay đồ vật lướt qua. Bé sẽ ngay lập tức dừng việc đang làm mà đi làm việc khác
- Câu 8: Khó tạo được thói quen sinh hoạt hàng ngày. Bé sẽ thường xuyên quên cả các hoạt động cơ bản như đánh răng, rửa mặt,…quên cả thời gian biểu như khi nào phải đi ngủ,…
- Câu 9: Con bạn thường xuyên quên đồ, mất đồ chơi, đồ dụng học tập như bút, tẩy, sách vở,…
Xem thêm: Trẻ tự kỷ: Dấu hiệu, nguyên nhân, các cách phòng tránh
Cách đánh giá kết quả bài test dành cho trẻ nhỏ
Nếu bài đánh giá có điểm số trên 6 thì trẻ sẽ được chẩn đoán mắc chứng tăng động giảm chú ý, thiên về giảm chú ý hơn. Kết quả đánh giá này chỉ đúng với trẻ 7 tuổi trở lên.
Bài test tăng động giảm chú ý tại nhà dành cho người lớn
Cách tính điểm bài test tăng động giảm chú ý dành cho người lớn
Bài kiểm tra chẩn đoán ADHD ở người lớn bao gồm 6 câu hỏi, và được đánh giá theo thang điểm từ 0 – 4 đối với mỗi câu hỏi.
- 0 điểm: Không bao giờ
- 1 điểm: Hiếm khi, ít khi
- 2 điểm: Đôi khi
- 3 điểm: Thường xuyên
- 4 điểm: Rất thường xuyên
Bắt đầu bài test dành cho người lớn
- Câu 1: Bạn có thường gặp khó khăn khi tập trung vào những gì mà mọi người đang nói, ngay cả khi họ đang trực tiếp nói chuyện với bạn? (0-4 điểm)
- Câu 2: Bạn có thường rời khỏi chỗ ngồi trong các cuộc họp, cuộc gặp mặt (hoặc các tình huống khác) mà bạn vẫn mong muốn được ngồi? (0-4 điểm)
- Câu 3: Bạn có thường gặp khó khăn khi nghỉ ngơi và thư giãn vào thời gian rảnh? (0-4 điểm)
- Câu 4: Khi đang trò chuyện hay thảo luận với ai đó, bạn có thường ngắt lời, cướp lời họ? (0-4 điểm)
- Câu 5: Bạn có thường chần chừ, trì hoãn làm việc gì đó vào phút cuối cùng? (0-4 điểm)
- Câu 6: Bạn có thường phải phụ thuộc vào người khác mới có thể duy trì tình tự cuộc sống và chú ý tới các chi tiết? (0-4 điểm)
Xem thêm: Trẻ chậm vận động tinh là như nào? Ba mẹ có cần can thiệp?
Cách đánh giá kết quả bài test dành cho người lớn
Theo các nhà nghiên cứu, điểm số từ 14 trở lên phù hợp với mục đích sàng lọc ADHD. Nếu bạn thấy mình có điểm số cao từ bài kiểm tra trên, hãy đi khám bác sỹ ngay.
Nhưng không có bài test tăng động giảm chú ý tại nhà nào cho ra kết quả chính xác 100%. Nếu nghi ngờ mắc căn bệnh này thì bạn hãy đi khám ở khoa thần kinh ngay. Phòng trường hợp bệnh trở nên quá nặng và sẽ được chữa trị kịp thời.
Trên đây là một số chia sẻ giúp các bậc phụ huynh nhận biết được biểu hiện giảm chú ý, hiếu động thái quá và bốc đồng ở trẻ. Tuy nhiên, để chẩn đoán chính xác mức độ bệnh, bác sĩ chuyên khoa cần thực hiện thêm test tăng động. Cha mẹ có thể đưa con đến Hệ thống phòng khám PTA để được kiểm tra chi tiết.
