Hen suyễn và viêm phế quản ở trẻ là những bệnh lý về đường hô hấp có thể gây kích ứng đường thở, viêm nhiễm và gây ho. Đôi khi, người ta nhầm triệu chứng bệnh viêm phế quản với bệnh hen suyễn và ngược lại. Vì thế, hệ thống phòng khám PTA tổng hợp lại bài viết này giúp bạn phân biệt được triệu chứng của hen suyễn và viêm phế quản ở trẻ.
Phân biệt hen phế quản và viêm phế quản
Hen phế quản
Hen phế quản hay còn gọi là hen suyễn, là một bệnh lý viêm mạn tính đường hô hấp đặc trưng bởi sự co thắt và tăng phản ứng của phế quản, dẫn đến hẹp đường thở. Tình trạng viêm kéo dài này làm cho đường thở trở nên nhạy cảm hơn với các yếu tố kích thích như bụi, phấn hoa, lông động vật, khói thuốc, thay đổi thời tiết đột ngột,… hoặc các nhiễm trùng đường hô hấp.
Khi tiếp xúc với các yếu tố này, đường thở sẽ phản ứng quá mức, gây ra các triệu chứng như ho, khò khè, khó thở và cảm giác nặng tức ngực. Hen suyễn thường có yếu tố di truyền mạnh mẽ và liên quan chặt chẽ đến cơ địa của mỗi người.
Viêm phế quản
Viêm phế quản là tình trạng viêm niêm mạc của các ống phế quản – những ống dẫn khí từ khí quản vào phổi. Viêm phế quản có thể là cấp tính hoặc mạn tính. Viêm phế quản cấp tính thường là do nhiễm virus (chiếm đến 90% các trường hợp), đôi khi là vi khuẩn, hoặc do hít phải các chất kích thích như khói bụi, hóa chất.
Các loại virus phổ biến gây viêm phế quản cấp ở trẻ em bao gồm virus hợp bào hô hấp (RSV), virus cúm, virus á cúm, rhinovirus và adenovirus. Tình trạng này thường tự giới hạn và thuyên giảm trong vòng vài tuần. Triệu chứng nổi bật của viêm phế quản cấp tính là ho có đờm, có thể kèm theo sốt nhẹ hoặc vừa, sổ mũi, đau họng – những dấu hiệu rất giống với cảm lạnh thông thường.
Xem thêm: Mẹ đã biết: Top 10 bác sĩ nhi giỏi về hô hấp, uy tín hàng đầu
Trong khi đó, viêm phế quản mạn tính là tình trạng ho có đờm xảy ra hầu hết các ngày trong ít nhất 3 tháng mỗi năm và kéo dài trong ít nhất 2 năm liên tiếp, thường gặp ở người lớn hút thuốc lá hoặc tiếp xúc lâu dài với các chất kích thích nghề nghiệp. Ở trẻ em, viêm phế quản mạn tính ít phổ biến hơn nhưng có thể xảy ra nếu trẻ tiếp xúc liên tục với môi trường ô nhiễm nặng, khói thuốc lá thụ động trong thời gian dài, hoặc mắc các bệnh lý nền ảnh hưởng đến đường hô hấp như bệnh xơ nang, rối loạn vận động lông chuyển.
Sự khác biệt cốt lõi giữa hen phế quản và viêm phế quản nằm ở cơ chế bệnh sinh.
Hen phế quản là một bệnh viêm dị ứng mạn tính, liên quan đến phản ứng quá mẫn của hệ miễn dịch, gây co thắt cơ trơn phế quản. Trong khi đó, viêm phế quản chủ yếu là phản ứng viêm do nhiễm trùng hoặc kích thích, gây tăng tiết đờm và phù nề niêm mạc. Một điểm khác biệt quan trọng nữa là tính chất của các triệu chứng. Ho trong hen suyễn thường là ho khan, cơn ho đột ngột và có thể kèm theo tiếng khò khè đặc trưng như tiếng mèo kêu, thở rít, khó thở từng cơn, và thường nặng hơn vào ban đêm hoặc sáng sớm, hoặc sau khi vận động gắng sức.
Ngược lại, ho trong viêm phế quản thường là ho có đờm, kéo dài và ít có tính chất cơn như hen, thường kèm theo các triệu chứng cảm lạnh. Mặc dù cả hai bệnh đều có thể gây khò khè, nhưng khò khè do hen suyễn thường là hậu quả của sự co thắt đường thở do phản ứng viêm và dị ứng, trong khi khò khè do viêm phế quản thường liên quan đến sự tích tụ đờm và phù nề niêm mạc.
Triệu chứng của viêm phế quản
Các triệu chứng điển hình của viêm phế quản thường xuất hiện sau một đợt cảm lạnh thông thường hoặc nhiễm trùng đường hô hấp trên. Bạn có thể thấy con mình bắt đầu với các dấu hiệu như hắt hơi, sổ mũi trong, đau họng nhẹ, và sau đó các triệu chứng này tiến triển xuống đường hô hấp dưới. Dưới đây là những triệu chứng chính mà bạn cần lưu ý để nhận biết sớm và đưa ra quyết định phù hợp:
- Ho: Đây là triệu chứng nổi bật và kéo dài nhất của viêm phế quản. Ban đầu, cơn ho có thể là ho khan, nhưng sau vài ngày sẽ chuyển thành ho có đờm. Đờm có thể trong, màu trắng, vàng, hoặc xanh. Ở trẻ nhỏ, việc khạc đờm thường khó khăn, nên bạn có thể nghe tiếng khò khè hoặc lạch cạch trong lồng ngực khi con thở hoặc ho. Cơn ho có thể kéo dài từ vài ngày đến vài tuần, đôi khi là hơn 2 tuần, ngay cả khi các triệu chứng khác như sốt đã thuyên giảm.
- Sốt: Trẻ có thể sốt nhẹ (dưới 38.5 độ C) hoặc không sốt. Nếu sốt cao kéo dài, không đáp ứng với thuốc hạ sốt, hoặc sốt tái phát, bạn cần cảnh giác với các biến chứng như viêm phổi hoặc các nhiễm trùng nặng hơn, cần đưa trẻ đi khám ngay.
- Chảy nước mũi hoặc nghẹt mũi: Thường đi kèm với viêm phế quản do nhiễm virus, tương tự như các triệu chứng của cảm lạnh thông thường.
- Đau họng: Do tình trạng viêm nhiễm ban đầu ở đường hô hấp trên trước khi lan xuống phế quản.
- Mệt mỏi, khó chịu: Trẻ có thể trở nên quấy khóc hơn, ít chơi đùa, ăn kém hoặc bỏ bú do cảm giác khó chịu và mệt mỏi toàn thân.
- Khò khè: Một số trẻ có thể xuất hiện tiếng khò khè nhẹ, đặc biệt là khi thở ra, do đường thở bị hẹp lại hoặc có đờm tắc nghẽn. Tuy nhiên, tiếng khò khè trong viêm phế quản thường ít rõ rệt và không có tính chất cơn hoặc nặng nề như trong hen suyễn, và thường chỉ xuất hiện trong giai đoạn cấp tính của bệnh.
- Đau tức ngực nhẹ: Cảm giác này có thể xuất hiện do ho nhiều, gây căng cơ ngực hoặc kích ứng đường thở.
Triệu chứng của hen suyễn
Các triệu chứng của hen suyễn thường rất đặc trưng, mang tính chất cơn và có xu hướng tái đi tái lại. Các triệu chứng chính của hen suyễn ở trẻ em thường bao gồm:
- Khò khè: Đây là một trong những triệu chứng kinh điển và dễ nhận biết nhất của hen suyễn, đặc biệt là ở trẻ nhỏ. Tiếng khò khè thường nghe được rõ nhất khi trẻ thở ra, giống như tiếng rít, tiếng mèo kêu, hoặc tiếng huýt sáo. Tiếng khò khè là do không khí bị ép qua đường thở bị hẹp lại do co thắt cơ trơn phế quản và phù nề niêm mạc. Trong một số trường hợp, tiếng khò khè có thể rất nhỏ hoặc chỉ xuất hiện khi trẻ hoạt động gắng sức, cười lớn, khóc nhiều hoặc vào ban đêm. Đây là dấu hiệu của sự tắc nghẽn đường thở do phản ứng quá mức của hệ thống hô hấp với các tác nhân kích thích.
- Ho: Ho trong hen suyễn thường là ho khan, ho từng cơn và dai dẳng. Cơn ho thường xuất hiện vào ban đêm, sáng sớm, sau khi chơi đùa, cười lớn, hoặc khi tiếp xúc với các dị nguyên như phấn hoa, bụi nhà, lông vật nuôi, hoặc khói thuốc lá. Ho có thể là triệu chứng duy nhất của hen ở một số trẻ (được gọi là hen thể ho), gây nhầm lẫn với các bệnh lý khác như viêm họng hoặc cảm lạnh. Ho dai dẳng không dứt, đặc biệt là vào những thời điểm đặc trưng, là một dấu hiệu cảnh báo mạnh mẽ về khả năng mắc hen suyễn.
- Khó thở: Trẻ cảm thấy khó thở, thở dốc, hoặc thở hụt hơi. Ở trẻ nhỏ, dấu hiệu khó thở có thể biểu hiện bằng việc trẻ thở nhanh hơn bình thường (thở nông, gấp gáp), cánh mũi phập phồng, hoặc có dấu hiệu co kéo hõm ức, rút lõm lồng ngực (khi hít vào, phần da ở cổ, giữa xương sườn hoặc dưới xương ức bị kéo vào trong). Đây là dấu hiệu cho thấy tình trạng tắc nghẽn đường thở đang ở mức độ đáng kể, cần được can thiệp y tế khẩn cấp để đảm bảo đủ oxy cho cơ thể.
- Nặng ngực: Trẻ lớn hơn có thể mô tả cảm giác tức nặng, bó chặt ở ngực, giống như có vật nặng đè lên. Ở trẻ nhỏ, dấu hiệu này có thể không rõ ràng, nhưng bạn có thể nhận thấy trẻ tỏ ra khó chịu, bứt rứt ở vùng ngực, có thể đặt tay lên ngực hoặc tìm tư thế thoải mái hơn.
- Mệt mỏi và giảm hoạt động: Trong những đợt hen cấp hoặc khi hen không được kiểm soát tốt, trẻ có thể trở nên mệt mỏi, uể oải, ít tham gia vào các hoạt động vui chơi hàng ngày, và dễ cáu kỉnh. Điều này là do việc hô hấp khó khăn đòi hỏi nhiều năng lượng hơn, làm giảm khả năng vận động và vui chơi của trẻ, ảnh hưởng đến sự phát triển thể chất và tinh thần.
Xem thêm: Viêm phế quản ở trẻ em: Nguyên nhân và cách phòng ngừa
Mối liên hệ giữa hen suyễn và viêm phế quản
Khả năng xuất hiện đồng thời của hai bệnh lý
Bệnh nhân hen suyễn thường có nguy cơ cao phát triển viêm phế quản cấp tính, đặc biệt khi có yếu tố nhiễm khuẩn. Hiện tượng kết hợp này thường được gọi là viêm phế quản có đặc điểm hen suyễn. Khi bệnh nhân có nền hen suyễn gặp phải tình trạng viêm phế quản, các biểu hiện lâm sàng của hen suyễn có xu hướng gia tăng.
Quá trình viêm nhiễm từ viêm phế quản sẽ khiến hệ thống đường hô hấp – vốn đã ở trạng thái nhạy cảm – phản ứng một cách mạnh mẽ hơn, dẫn đến tình trạng khó thở, tiếng thở khò khè và cảm giác tức ngực trở nên rõ rệt hơn. Sự kết hợp của cả hai tình trạng bệnh lý này có thể tạo ra hiện tượng đờm tích tụ gây tắc nghẽn đường thở, trong một số trường hợp nghiêm trọng đòi hỏi phải can thiệp y tế.
Tác động đến quá trình chẩn đoán và điều trị
Việc phân biệt giữa hen suyễn và viêm phế quản trở nên phức tạp do sự tương đồng trong các triệu chứng biểu hiện. Để có được chẩn đoán chính xác, bác sĩ cần tổng hợp nhiều thông tin bao gồm: lịch sử bệnh tật của người bệnh, các yếu tố kích thích gây ra triệu chứng, thời gian kéo dài của bệnh, cùng với kết quả đánh giá chức năng hô hấp. Dù một số nhóm thuốc (như thuốc làm giãn nở phế quản) có thể áp dụng để kiểm soát triệu chứng ở cả hai bệnh, nhưng phương pháp điều trị chính thức cho hen suyễn và viêm phế quản vẫn có những điểm khác biệt cơ bản.
Mặc dù hen suyễn và viêm phế quản là hai bệnh lý riêng biệt với cơ chế sinh bệnh khác nhau, nhưng chúng không hoàn toàn độc lập mà có một mối liên hệ phức tạp và tương tác lẫn nhau, đặc biệt ở trẻ nhỏ. Việc hiểu rõ sự tương tác này không chỉ giúp bạn có cái nhìn toàn diện hơn về sức khỏe hô hấp của con mà còn là chìa khóa để quản lý bệnh hiệu quả, giảm thiểu nguy cơ bùng phát triệu chứng và cải thiện chất lượng cuộc sống cho trẻ. Mối liên hệ này càng trở nên quan trọng khi bạn nhận thấy con mình có những đợt khò khè, ho dai dẳng tái đi tái lại, khiến bạn băn khoăn về nguyên nhân thực sự.
Phòng chống hen suyễn và viêm phế quản như thế nào?
Kiểm soát môi trường sống: Hạn chế tối đa các yếu tố kích hoạt
Môi trường sống đóng vai trò cực kỳ quan trọng trong việc khởi phát và làm nặng thêm các triệu chứng của cả hen phế quản và viêm phế quản. Việc tạo ra một không gian sống trong lành, ít chất kích thích sẽ là một trong những biện pháp phòng ngừa hiệu quả nhất, giúp bảo vệ lá phổi nhạy cảm của trẻ.
Tăng cường sức đề kháng và hệ miễn dịch cho trẻ
Một hệ miễn dịch khỏe mạnh là áo giáp vững chắc giúp con chống lại các tác nhân gây bệnh, đặc biệt là virus – nguyên nhân hàng đầu gây viêm phế quản và là yếu tố khởi phát hen.
Tuân thủ hướng dẫn điều trị và thăm khám định kỳ
Đối với trẻ đã được chẩn đoán mắc hen phế quản, việc tuân thủ nghiêm ngặt phác đồ điều trị và thăm khám định kỳ là cực kỳ quan trọng để kiểm soát bệnh và ngăn ngừa các đợt cấp. Đây là yếu tố quyết định sự thành công trong quản lý hen dài hạn.
Phòng ngừa lây nhiễm tại cộng đồng
Để giảm nguy cơ mắc viêm phế quản do virus, đặc biệt trong các mùa dịch bệnh hô hấp, cần chú ý:
- Tránh nơi đông người, đặc biệt khi có dịch: Hạn chế cho trẻ đến những nơi công cộng đông đúc, các khu vui chơi không gian kín, đặc biệt là trong mùa cao điểm của các bệnh hô hấp (mùa đông-xuân).
- Đeo khẩu trang: Hướng dẫn trẻ đeo khẩu trang y tế khi đi ra ngoài hoặc khi tiếp xúc với người bệnh (nếu trẻ đủ lớn và hợp tác).
- Giữ khoảng cách an toàn: Khi có người thân hoặc bạn bè bị bệnh, hãy giữ khoảng cách và tránh tiếp xúc gần với trẻ.
Hen phế quản và viêm phế quản – hai bệnh lý hô hấp thường gặp nhưng đầy thách thức ở trẻ nhỏ. Nếu bạn có bất kỳ thắc mắc nào khác, hoặc mong muốn được tư vấn chuyên sâu hơn về tình trạng sức khỏe hô hấp của con mình, đừng ngần ngại liên hệ với Phòng khám Nhi khoa PTA. Với đội ngũ bác sĩ chuyên môn cao, tận tâm, cùng hệ thống trang thiết bị hiện đại và phác đồ điều trị cá thể hóa, PTA cam kết mang đến dịch vụ chăm sóc sức khỏe nhi khoa chất lượng hàng đầu. Chúng tôi luôn sẵn lòng lắng nghe, hỗ trợ và đồng hành cùng bạn trên hành trình nuôi dưỡng những mầm non tương lai.
Hãy để lại thông tin của bạn hoặc liên hệ ngay với Phòng khám Nhi khoa PTA để được các chuyên gia tư vấn miễn phí và đặt lịch hẹn thăm khám thuận tiện nhất. Sức khỏe của con bạn chính là nguồn cảm hứng lớn nhất của chúng tôi, và chúng tôi luôn nỗ lực hết mình vì nụ cười rạng rỡ của bé!
