Rất nhiều bậc cha mẹ có con nhỏ còi cọc và bé hơn các bạn cùng trang lứa đau đầu về việc ăn uống của con. Dù đã cho con ăn một chế độ ăn uống cân bằng nhưng trẻ vẫn bị suy dinh dưỡng. Trong điều trị và khám bệnh lý nhi, đây có thể là một triệu chứng của bệnh Malabsorption – kém hấp thu. Cơ thể không có khả năng hấp thụ chất dinh dưỡng từ hệ tiêu hóa vào máu. Vậy nguyên nhân gì khiến trẻ kém hấp thu? Trẻ kém hấp thu nên bổ sung gì? Hãy cùng với PTA tìm hiểu thông qua bài viết này.
Nguyên nhân khiến trẻ kém hấp thu
Khi nhắc đến tình trạng trẻ kém hấp thu, nhiều bậc phụ huynh thường chỉ nghĩ đến việc con biếng ăn. Tuy nhiên, sự thật phức tạp hơn nhiều. Kém hấp thu là một chuỗi các vấn đề mà cơ thể trẻ gặp phải khi không thể tiếp nhận, phân giải và vận chuyển đầy đủ các dưỡng chất thiết yếu từ thức ăn vào máu để nuôi dưỡng các cơ quan
Sự chưa hoàn thiện của hệ tiêu hóa ở trẻ nhỏ
Hệ tiêu hóa của trẻ sơ sinh và trẻ nhỏ vẫn còn non nớt, các tuyến tiết enzyme tiêu hóa như amylase, lipase, protease còn hoạt động kém hiệu quả so với người lớn. Điều này có nghĩa là khả năng phân giải các phân tử thức ăn phức tạp thành dạng đơn giản để cơ thể hấp thu bị hạn chế. Ví dụ, tình trạng thiếu men lactase bẩm sinh hoặc tạm thời rất phổ biến ở trẻ nhỏ, dẫn đến việc khó tiêu hóa đường lactose trong sữa, gây ra đầy hơi, tiêu chảy và từ đó làm giảm khả năng hấp thu các dưỡng chất khác.
Xem thêm: Nguyên tắc xây dựng chế độ dinh dưỡng cho bé
Mất cân bằng hệ vi sinh đường ruột
Đường ruột của trẻ là nơi cư trú của hàng tỷ vi khuẩn, bao gồm cả lợi khuẩn và hại khuẩn. Một hệ vi sinh cân bằng với sự chiếm ưu thế của lợi khuẩn sẽ giúp tiêu hóa thức ăn tốt hơn, tổng hợp một số vitamin quan trọng như vitamin K và B, đồng thời tăng cường hàng rào bảo vệ ruột, ngăn chặn sự xâm nhập của vi khuẩn gây bệnh.
Tuy nhiên, nhiều yếu tố có thể phá vỡ sự cân bằng này, chẳng hạn như việc trẻ sử dụng kháng sinh trong thời gian dài, chế độ ăn uống không hợp lý với nhiều đường và ít chất xơ, hoặc thậm chí là căng thẳng, áp lực tâm lý. Khi lợi khuẩn giảm sút và hại khuẩn tăng lên, quá trình tiêu hóa và hấp thu bị ảnh hưởng nghiêm trọng.
Trẻ có thể gặp các triệu chứng như táo bón, tiêu chảy thất thường, đầy bụng, và hấp thu kém. Việc phục hồi hệ vi sinh đường ruột khỏe mạnh là chìa khóa để cải thiện tình trạng này, giúp đường ruột hoạt động hiệu quả trở lại.
Các bệnh lý đường tiêu hóa
Các bệnh lý đường tiêu hóa cũng là nguyên nhân không thể bỏ qua. Một số bệnh như bệnh Celiac (không dung nạp gluten), bệnh Crohn, viêm ruột mãn tính, hay hội chứng ruột kích thích có thể làm tổn thương niêm mạc ruột, giảm diện tích bề mặt hấp thu. Ngay cả những bệnh nhiễm trùng đường ruột cấp tính do virus, vi khuẩn (như Rota virus, E.coli) cũng có thể gây ra tổn thương tạm thời, làm suy giảm chức năng hấp thu của ruột trong một thời gian.
Dị ứng và không dung nạp thực phẩm
Dị ứng và không dung nạp thực phẩm cũng là một nguyên nhân phổ biến của tình trạng kém hấp thu ở trẻ. Khi trẻ tiêu thụ một loại thực phẩm mà cơ thể không dung nạp (ví dụ: sữa bò, đậu nành, trứng, gluten), hệ thống miễn dịch có thể phản ứng bằng cách gây viêm niêm mạc ruột, dẫn đến tổn thương và giảm khả năng hấp thu. Khác với dị ứng, không dung nạp thường gây ra các triệu chứng tiêu hóa chậm hơn và ít nghiêm trọng hơn nhưng kéo dài, âm thầm bào mòn sức khỏe đường ruột của trẻ.
Xem thêm: Khám dinh dưỡng cho bé ở đâu? 8 địa chỉ hàng đầu
Biểu hiện ở trẻ kém hấp thu
Việc nhận biết sớm các biểu hiện của tình trạng kém hấp thu ở trẻ là yếu tố then chốt giúp bạn có những can thiệp kịp thời, tránh để tình trạng kéo dài gây ảnh hưởng tiêu cực đến sự phát triển thể chất và trí tuệ của con.
Một trong những biểu hiện dễ nhận thấy nhất chính là sự chậm tăng trưởng và phát triển. Trẻ kém hấp thu thường có cân nặng và chiều cao thấp hơn so với mức trung bình của lứa tuổi theo biểu đồ tăng trưởng chuẩn của Tổ chức Y tế Thế giới (WHO). Bạn có thể nhận thấy con mình “biếng ăn” kéo dài, hoặc dù ăn đủ lượng nhưng vẫn không tăng cân, thậm chí là sụt cân. Tình trạng này đặc biệt rõ rệt ở những trẻ dưới 5 tuổi, giai đoạn mà cơ thể cần một lượng lớn năng lượng và dưỡng chất để phát triển vượt bậc về thể chất và trí não.
Thứ hai, các vấn đề về tiêu hóa kéo dài là dấu hiệu rất quan trọng. Trẻ kém hấp thu thường xuyên gặp phải các triệu chứng như tiêu chảy mãn tính (phân lỏng, có mùi chua, có bọt hoặc lẫn chất nhầy), táo bón xen kẽ tiêu chảy, đầy hơi, chướng bụng, đau bụng âm ỉ. Phân của trẻ có thể có màu sắc bất thường (như màu nhạt, bạc hoặc có mỡ), do không hấp thu được chất béo. Tình trạng đầy hơi, khó tiêu sau mỗi bữa ăn cũng là một dấu hiệu cảnh báo. Điều này xảy ra do thức ăn không được tiêu hóa hết, tạo môi trường thuận lợi cho vi khuẩn có hại phát triển, gây ra quá trình lên men và sinh hơi trong đường ruột.
Bên cạnh đó, dấu hiệu thiếu hụt vi chất dinh dưỡng cũng thường xuất hiện. Khi cơ thể không hấp thu được vitamin và khoáng chất, trẻ có thể biểu hiện qua nhiều triệu chứng khác nhau. Trẻ cũng có thể thường xuyên ốm vặt, dễ mắc các bệnh nhiễm trùng đường hô hấp hoặc tiêu hóa do hệ miễn dịch suy yếu, phản ánh sự thiếu hụt kẽm và các vitamin tăng cường miễn dịch khác. Những biểu hiện này thường bị bỏ qua hoặc quy cho các nguyên nhân khác, nhưng nếu xuất hiện đồng thời với các vấn đề về tăng trưởng và tiêu hóa, chúng sẽ là bằng chứng rất rõ ràng về tình trạng kém hấp thu.
Cuối cùng, thay đổi về hành vi và phát triển tinh thần cũng là những biểu hiện cần được lưu tâm. Một đứa trẻ thiếu hụt dinh dưỡng, đặc biệt là các vi chất quan trọng cho não bộ, có thể trở nên mệt mỏi, kém linh hoạt, thờ ơ với môi trường xung quanh, hoặc dễ cáu kỉnh, quấy khóc. Khả năng tập trung kém, khó tiếp thu kiến thức mới, và chậm phát triển về ngôn ngữ hay vận động cũng có thể liên quan đến tình trạng kém hấp thu dinh dưỡng.
Xem thêm: Suy dinh dưỡng trẻ em: Nguyên nhân, dấu hiệu, cách điều trị
Trẻ kém hấp thu nên bổ sung gì cho sự phát triển toàn diện ở trẻ?
Thực phẩm giàu chất đạm
Chất đạm (protein) là nền tảng xây dựng nên mọi tế bào, cơ bắp, enzyme và hormone trong cơ thể trẻ. Đối với trẻ kém hấp thu, việc cung cấp đủ đạm là vô cùng quan trọng để phục hồi niêm mạc ruột tổn thương, tăng cường hệ miễn dịch và thúc đẩy quá trình tăng trưởng. Khi trẻ bị kém hấp thu, khả năng phân giải và hấp thu protein có thể bị ảnh hưởng, do đó, việc lựa chọn các nguồn đạm dễ tiêu hóa và có giá trị sinh học cao là yếu tố then chốt.
Bạn nên ưu tiên các loại thịt nạc như thịt gà (đặc biệt là phần ức gà), thịt bò (thịt thăn), thịt lợn nạc, bởi chúng cung cấp nguồn protein hoàn chỉnh với đầy đủ các axit amin thiết yếu mà cơ thể không tự tổng hợp được.
Các loại cá như cá hồi, cá thu, cá basa không chỉ giàu protein mà còn chứa axit béo Omega-3 quan trọng cho sự phát triển não bộ và giảm viêm. Trứng gà là một siêu thực phẩm dinh dưỡng, dễ chế biến và hấp thu, với hàm lượng protein cao và đa dạng vitamin, khoáng chất. Sữa và các sản phẩm từ sữa như sữa chua, phô mai cũng là nguồn đạm dồi dào, đặc biệt sữa chua còn chứa probiotic hỗ trợ tiêu hóa.
Đối với những trẻ không dung nạp lactose, có thể cân nhắc sữa chua hoặc phô mai cứng, hoặc các loại sữa thực vật được bổ sung protein. Các loại đậu đỗ như đậu nành, đậu xanh, đậu đen cung cấp protein thực vật và chất xơ, tuy nhiên cần chế biến kỹ để dễ tiêu hóa hơn.
Việc bổ sung đạm cần được chia nhỏ thành nhiều bữa trong ngày, khoảng 3-4 bữa chính và 2-3 bữa phụ, giúp đường ruột trẻ không bị quá tải và hấp thu hiệu quả hơn.
Lượng đạm khuyến nghị cho trẻ dưới 5 tuổi dao động từ 1.1 đến 1.5 gram protein/kg cân nặng/ngày, tuy nhiên cần điều chỉnh tùy theo tình trạng hấp thu và nhu cầu cá nhân của trẻ. Việc tham khảo ý kiến bác sĩ hoặc chuyên gia dinh dưỡng là cần thiết để xác định lượng chính xác và phù hợp nhất cho con bạn.
Xem thêm: Các loại vitamin cần có trong chế độ dinh dưỡng cho trẻ
Thực phẩm giàu chất béo
Chất béo (lipid) là nguồn năng lượng cô đặc, đóng vai trò thiết yếu trong việc hấp thu các vitamin tan trong dầu (A, D, E, K) và là thành phần quan trọng cấu tạo nên màng tế bào, đặc biệt là tế bào não và thần kinh. Đối với trẻ kém hấp thu, việc cung cấp đủ chất béo lành mạnh là cần thiết để đảm bảo năng lượng và hỗ trợ hấp thu vi chất, nhưng cần lựa chọn loại chất béo dễ tiêu hóa và không gây gánh nặng cho hệ tiêu hóa còn non yếu của bé.
Bạn nên ưu tiên các loại chất béo không bão hòa đơn và đa, đặc biệt là Omega-3 và Omega-6. Dầu ô liu, dầu hạt cải, dầu hướng dương là những lựa chọn tốt để chế biến món ăn cho trẻ. Các loại hạt như hạt óc chó, hạt mắc ca, hạt hạnh nhân cung cấp chất béo lành mạnh cùng với protein và chất xơ, tuy nhiên cần nghiền nhỏ hoặc băm nhuyễn để tránh nguy cơ hóc sặc và tăng khả năng hấp thu.
Tránh các loại chất béo chuyển hóa (trans fat) có trong thực phẩm chế biến sẵn, đồ ăn nhanh, vì chúng khó tiêu hóa và có thể gây hại cho sức khỏe. Lượng chất béo khuyến nghị cho trẻ dưới 5 tuổi thường chiếm khoảng 30-40% tổng năng lượng khẩu phần ăn hàng ngày. Đối với trẻ kém hấp thu, bạn có thể tăng nhẹ tỷ lệ này dưới sự hướng dẫn của chuyên gia.
Thực phẩm giàu glucid
Glucid (carbohydrate) là nguồn năng lượng chính và nhanh nhất cho cơ thể trẻ, cung cấp “nhiên liệu” cho mọi hoạt động từ vui chơi đến học tập, và đặc biệt quan trọng cho hoạt động của não bộ. Đối với trẻ kém hấp thu, việc lựa chọn các loại glucid phức hợp, dễ tiêu hóa và giàu chất xơ là yếu tố quan trọng để duy trì năng lượng ổn định và hỗ trợ sức khỏe đường ruột.
Bạn nên ưu tiên các loại ngũ cốc nguyên hạt như gạo lứt, yến mạch, bánh mì nguyên cám thay vì gạo trắng hay bánh mì trắng. Những thực phẩm này cung cấp glucid phức hợp, giải phóng năng lượng từ từ, giúp duy trì đường huyết ổn định và cung cấp chất xơ dồi dào.
Chất xơ rất quan trọng trong việc điều hòa nhu động ruột, ngăn ngừa táo bón và là thức ăn cho lợi khuẩn đường ruột (prebiotic). Các loại rau củ như khoai lang, khoai tây, bí đỏ, cà rốt không chỉ giàu glucid mà còn cung cấp nhiều vitamin, khoáng chất và chất xơ hòa tan. Chúng mềm, dễ nghiền nát và dễ tiêu hóa, rất phù hợp với hệ tiêu hóa non nớt của trẻ.
Xem thêm: Trẻ kén ăn: dấu hiệu, nguyên nhân và lời khuyên của bác sĩ
Hạn chế tối đa các loại đồ ngọt công nghiệp, nước giải khát có đường, bánh kẹo ngọt vì chúng chứa nhiều đường đơn, gây tăng đường huyết đột ngột và có thể ảnh hưởng tiêu cực đến hệ vi sinh đường ruột.
Lượng glucid khuyến nghị cho trẻ dưới 5 tuổi nên chiếm khoảng 50-60% tổng năng lượng khẩu phần ăn. Một bữa ăn điển hình cho trẻ kém hấp thu có thể bao gồm cháo yến mạch nấu với thịt gà và bí đỏ, hoặc cơm gạo lứt với cá hồi và rau xanh. Đảm bảo chế độ ăn của trẻ đa dạng các nguồn glucid lành mạnh sẽ giúp con có đủ năng lượng để khám phá thế giới và phát triển khỏe mạnh.
Qua bài viết này, chúng ta đã cùng nhau đi sâu vào từng khía cạnh của vấn đề trẻ kém hấp thu nên bổ sung gì, từ việc nhận diện các nguyên nhân tiềm ẩn, các biểu hiện tinh vi, cho đến việc xây dựng một chiến lược dinh dưỡng và bổ sung vi chất khoa học, chi tiết từng bước.
Đừng ngần ngại liên hệ với các chuyên gia dinh dưỡng hoặc bác sĩ nhi khoa để được tư vấn chuyên sâu và cá nhân hóa. Tương lai khỏe mạnh và hạnh phúc của con bạn đang nằm trong tầm tay bạn.
Để nhận được tư vấn chuyên sâu và đặt lịch hẹn khám tại Phòng khám PTA – phòng khám nhi khoa uy tín hàng đầu, nơi bạn có thể tin tưởng gửi gắm sức khỏe của con yêu, xin vui lòng để lại thông tin của bạn vào biểu mẫu dưới đây. Đội ngũ chuyên gia của chúng tôi sẽ liên hệ lại trong thời gian sớm nhất để hỗ trợ bạn.
