Cong vẹo cột sống ở trẻ: Nguyên nhân và cách phòng ngừa

Cong vẹo cột sống là một tình trạng cong cột sống phổ biến thường thấy ở trẻ. Khoảng 3 triệu trường hợp mắc mới chứng này được chẩn đoán ở Hoa Kỳ mỗi năm. Phần lớn trong số đó được xác định là chứng vẹo cột sống vô căn – một dạng vẹo cột sống ở bé từ 10 đến 12 tuổi. Vậy cong vẹo cột sống ở trẻ là như thế nào? Nguyên nhân và cách phòng ngừa ra sao? Hãy cùng tìm hiểu qua bài viết này của PTA

Vẹo cột sống ở trẻ em là gì?

Vẹo cột sống ở trẻ em, hay còn gọi là scoliosis nhi khoa, là một tình trạng biến dạng cột sống đặc trưng bởi đường cong bất thường sang một bên (trái hoặc phải), thường kèm theo sự xoay của các đốt sống. Khác với đường cong tự nhiên của cột sống (cong nhẹ về phía trước ở cổ và lưng dưới, cong nhẹ về phía sau ở lưng trên), vẹo cột sống tạo ra một đường cong hình chữ C hoặc chữ S khi nhìn từ phía sau.

Xem thêm: Bác sĩ tư vấn online miễn phí – dễ dàng tiện lợi, tránh lây nhiễm

Nguyên nhân gây cong vẹo cột sống ở trẻ

Mặc dù có nhiều yếu tố có thể dẫn đến lệch cột sống ở trẻ, nhưng phổ biến nhất vẫn là:

Vẹo cột sống vô căn: Chiếm phần lớn các trường hợp và hiện tại vẫn chưa tìm được nguyên nhân cụ thể.

Vẹo cột sống bẩm sinh: Đây là loại vẹo cột sống xuất hiện ngay từ khi trẻ chào đời, do những bất thường trong quá trình hình thành hoặc phân đoạn của các đốt sống trong giai đoạn phát triển phôi thai. Ví dụ, một số đốt sống có thể không phát triển đầy đủ (dị tật nửa đốt sống), hoặc hai đốt sống có thể dính liền với nhau (dị tật dính đốt sống), dẫn đến sự mất cân bằng và biến dạng cột sống khi trẻ lớn lên.
Vẹo cột sống do thần kinh cơ: Tình trạng này phát sinh khi có các bệnh lý ảnh hưởng đến hệ thống thần kinh hoặc cơ bắp, khiến cơ thể không thể duy trì sự cân bằng của cột sống. Các bệnh như bại não, loạn dưỡng cơ, bại liệt, u tủy sống hoặc dị tật nứt đốt sống là những ví dụ điển hình. Khi cơ bắp quanh cột sống yếu đi hoặc mất khả năng kiểm soát, chúng không thể giữ cho cột sống thẳng, dẫn đến cong vẹo. Điều trị cho những trường hợp này thường phức tạp hơn, cần sự phối hợp giữa nhiều chuyên khoa để kiểm soát bệnh nền và hỗ trợ cột sống.

Dấu hiệu nhận biết trẻ bị vẹo cột sống

cong vẹo cột sống ở trẻ thường tiến triển âm thầm, ít gây đau đớn ở giai đoạn đầu, khiến cha mẹ khó nhận biết. Dưới đây là các dấu hiệu sớm cong vẹo cột sống ở trẻ nhỏ mà bạn có thể dễ dàng nhận thấy khi cho con cởi áo và quan sát kỹ lưỡng:

Vai không cân bằng: Đây là một trong những dấu hiệu phổ biến và dễ nhận thấy nhất. Một bên vai của trẻ có thể cao hơn bên còn lại. Khi trẻ đứng thẳng tự nhiên, bạn có thể thấy rõ sự chênh lệch này.
Xương bả vai lồi bất thường: Một bên xương bả vai của trẻ có thể lồi ra ngoài nhiều hơn so với bên còn lại, hoặc có vẻ cao hơn, nhô lên rõ rệt khi trẻ đứng thẳng hoặc cúi gập người về phía trước. Bạn có thể dùng ngón tay sờ nhẹ để cảm nhận sự khác biệt này.

Xem thêm: Danh sách các bác sĩ nhi giỏi, uy tín tại Hà Nội được quan tâm

Xương sườn không đối xứng (Gù sườn): Khi trẻ cúi gập người về phía trước, hai chân thẳng, hai tay chắp lại và buông thõng, bạn hãy quan sát từ phía sau. Nếu một bên lồng ngực lồi lên cao hơn so với bên còn lại, tạo thành một khối gù, đó là dấu hiệu của gù sườn – một đặc điểm điển hình của vẹo cột sống. Đây là một trong những chỉ điểm mạnh mẽ cho thấy có sự xoắn vẹo cột sống kèm theo.
Hông không cân đối: Tương tự như vai, một bên hông của trẻ có thể nhô cao hơn hoặc có vẻ rộng hơn bên còn lại. Điều này thường do sự nghiêng của xương chậu để bù trừ cho độ cong cột sống.
Vòng eo không đối xứng: Đường cong tự nhiên của vòng eo có thể không cân đối. Một bên eo có thể tạo thành một đường cong lõm sâu hơn, trong khi bên kia có vẻ phẳng hơn hoặc phình ra. Đây là dấu hiệu của sự biến dạng thân mình do vẹo cột sống.
Khoảng cách cánh tay đến thân không đều: Khi trẻ đứng thẳng và buông thõng hai tay, khoảng cách giữa cánh tay và phần thân của một bên có thể lớn hơn hoặc nhỏ hơn so với bên còn lại.
Đau lưng hoặc mỏi lưng (ít phổ biến ở giai đoạn sớm): Trái ngược với người lớn, trẻ em thường không kêu đau lưng ở giai đoạn đầu của vẹo cột sống. Tuy nhiên, nếu cong vẹo tiến triển hoặc do hoạt động thể chất nhiều, trẻ có thể than phiền về tình trạng đau hoặc mỏi lưng không rõ nguyên nhân. Đây là một tín hiệu cảnh báo cần được chú ý.

Biến chứng khi trẻ bị cong vẹo cột sống

Cong vẹo cột sống ở trẻ nếu không được phát hiện và điều trị kịp thời, nó có thể dẫn đến hàng loạt biến chứng nghiêm trọng, ảnh hưởng sâu sắc đến sức khỏe thể chất, tâm lý và chất lượng cuộc sống của trẻ. Các biến chứng tiềm ẩn của gù vẹo cột sống trẻ em bao gồm:

Ảnh hưởng đến chức năng hô hấp: Đây là một trong những biến chứng đáng lo ngại nhất, đặc biệt khi độ cong cột sống (góc Cobb) vượt quá 60-70 độ. Khi cột sống bị cong vẹo nghiêm trọng, lồng ngực có thể bị biến dạng, thu hẹp không gian dành cho phổi. Điều này dẫn đến giảm dung tích phổi, khiến trẻ khó thở, hụt hơi, đặc biệt khi vận động mạnh.
Biến chứng tim mạch: Cùng với việc ảnh hưởng đến phổi, biến dạng lồng ngực do cong vẹo cột sống cũng có thể gây áp lực lên tim. Điều này có thể dẫn đến các vấn đề về tuần hoàn máu, tăng gánh nặng cho tim, và trong những trường hợp cực kỳ nghiêm trọng, có thể gây ra suy tim hoặc các rối loạn nhịp tim. Mặc dù hiếm gặp hơn các vấn đề hô hấp, nhưng đây là một biến chứng tiềm ẩn mà các bác sĩ chuyên khoa luôn theo dõi.

Xem thêm: Danh sách những phòng khám nhi Hà Nội uy tín, chuyên nghiệp

Đau mãn tính: Mặc dù giai đoạn đầu thường không đau, nhưng khi vẹo cột sống tiến triển, sự mất cân bằng trong cấu trúc xương và cơ bắp có thể gây ra đau lưng mãn tính, đau cổ, và thậm chí là đau lan xuống chân.
Hạn chế vận động: Biến dạng cột sống có thể làm giảm tính linh hoạt và phạm vi chuyển động của lưng, vai và cổ. Trẻ có thể gặp khó khăn khi thực hiện các hoạt động thể chất, cúi gập người, xoay mình, hoặc thậm chí là các hoạt động sinh hoạt hàng ngày. Điều này ảnh hưởng trực tiếp đến khả năng tham gia thể thao, vui chơi, và hòa nhập xã hội của trẻ, làm giảm sự phát triển thể chất trẻ toàn diện.
Thoái hóa cột sống sớm: Áp lực không đều lên các đốt sống và đĩa đệm do vẹo cột sống có thể đẩy nhanh quá trình thoái hóa. Điều này có nghĩa là trẻ có thể phải đối mặt với các vấn đề thoái hóa cột sống sớm khi còn ở độ tuổi trẻ, dẫn đến đau đớn và giảm chức năng vận động ở tuổi trưởng thành.

Chẩn đoán cong vẹo cột sống ở trẻ

Để chẩn đoán vẹo cột sống, bác sĩ sẽ thực hiện một loạt các bước kiểm tra, bao gồm:

Kiểm tra thể chất

Kiểm tra thể chất là bước đầu tiên và cơ bản nhưng vô cùng quan trọng trong quy trình chẩn đoán cong vẹo cột sống ở trẻ. Mục đích của việc kiểm tra này là để phát hiện các dấu hiệu bên ngoài của sự mất cân đối trên cơ thể trẻ, gợi ý về khả năng vẹo cột sống. Quá trình kiểm tra được thực hiện bởi bác sĩ chuyên khoa chỉnh hình hoặc nhi khoa, người có kinh nghiệm trong việc đánh giá sức khỏe cột sống trẻ em.

Bác sĩ sẽ yêu cầu trẻ đứng thẳng, hai chân chụm lại, hai tay buông thõng tự nhiên. Bác sĩ sẽ quan sát kỹ lưỡng từ phía sau, phía trước và hai bên để đánh giá tổng thể tư thế của trẻ. Các điểm cần chú ý bao gồm sự cân đối của vai, xương bả vai, hông, và khoảng cách từ cánh tay đến thân. Bất kỳ sự chênh lệch nào dù nhỏ cũng có thể là dấu hiệu sớm của vẹo cột sống. Ví dụ, nếu vai phải cao hơn vai trái 1.5 cm, hoặc xương bả vai bên trái lồi hơn rõ rệt.

Xem thêm: Chăm sóc da cho bé: Quy trình và những lưu ý chăm sóc

Chụp X-quang

Chụp X-quang là phương pháp chẩn đoán hình ảnh tiêu chuẩn vàng và không thể thiếu để xác định chính xác mức độ và loại cong vẹo cột sống ở trẻ. Trong khi kiểm tra thể chất chỉ mang tính chất sàng lọc và phát hiện các dấu hiệu ban đầu, phim X-quang cung cấp cái nhìn chi tiết và định lượng về cấu trúc xương cột sống, giúp bác sĩ đo đạc góc cong và đưa ra chẩn đoán chính xác nhất.

Cách điều trị cong vẹo cột sống ở trẻ

Điều trị nội khoa

Điều trị nội khoa là phương pháp được ưu tiên hàng đầu cho phần lớn các trường hợp cong vẹo cột sống ở trẻ, đặc biệt là khi độ cong còn nhẹ hoặc trung bình. Mục tiêu của điều trị nội khoa là kiểm soát sự tiến triển của độ cong, cải thiện tư thế và tăng cường sức mạnh cơ bắp hỗ trợ cột sống. Các phương pháp này thường không xâm lấn và đòi hỏi sự kiên trì, tuân thủ từ phía trẻ và gia đình. Các phương pháp điều trị nội khoa hiệu quả bao gồm:

Theo dõi định kỳ: Đây là phương pháp phổ biến nhất cho những trường hợp vẹo cột sống nhẹ (góc Cobb dưới 20 độ) và trẻ chưa trưởng thành xương hoàn toàn. Trẻ sẽ được khám định kỳ 4-6 tháng một lần để theo dõi sự thay đổi của độ cong. Các buổi khám sẽ bao gồm kiểm tra thể chất và chụp X-quang cột sống toàn bộ (thường là sau mỗi 6-12 tháng để giảm thiểu liều chiếu xạ). Mục đích là để phát hiện sớm bất kỳ dấu hiệu tiến triển nào của độ cong, từ đó có thể can thiệp kịp thời bằng các phương pháp khác trước khi tình trạng trở nên nghiêm trọng. Việc theo dõi định kỳ giúp cha mẹ yên tâm và chủ động hơn trong việc quản lý sức khỏe cột sống cho con.
Vật lý trị liệu và bài tập phục hồi chức năng: Đây là trụ cột quan trọng trong điều trị nội khoa, áp dụng cho hầu hết các mức độ cong vẹo, từ nhẹ đến nặng (trước và sau phẫu thuật). Các bài tập vật lý trị liệu được thiết kế riêng biệt cho từng trẻ, tập trung vào: chỉnh tư thế, cải thiện tính linh hoạt và tăng cường sức mạnh cơ bắp
Sử dụng nẹp chỉnh hình cột sống : Nẹp chỉnh hình được chỉ định cho các trường hợp vẹo cột sống có độ cong trung bình (góc Cobb từ 20-45 độ) ở trẻ em đang trong giai đoạn tăng trưởng nhanh (Risser sign 0-3). Mục tiêu của nẹp là ngăn chặn hoặc làm chậm sự tiến triển của độ cong, không phải để chỉnh sửa hoàn toàn độ cong hiện có.

Xem thêm: Bệnh tay chân miệng: Nguyên nhân, dấu hiệu và cách điều trị

Điều trị ngoại khoa

Điều trị ngoại khoa, hay phẫu thuật, thường được xem xét cho những trường hợp cong vẹo cột sống ở trẻ nghiêm trọng, khi độ cong quá lớn (thường là góc Cobb trên 40-50 độ và có xu hướng tiến triển nhanh chóng) hoặc khi các phương pháp điều trị nội khoa không mang lại hiệu quả như mong đợi. Mục tiêu của phẫu thuật là chỉnh sửa độ cong, ổn định cột sống và ngăn chặn các biến chứng nghiêm trọng có thể ảnh hưởng đến chức năng hô hấp và tim mạch.

Phòng ngừa cong vẹo cột sống ở trẻ

Dưới đây là những cách phòng ngừa cong vẹo cột sống cho học sinh và trẻ nhỏ một cách hiệu quả,

Duy trì tư thế học tập và sinh hoạt đúng

Ghế và bàn học phù hợp: Đảm bảo bàn ghế học tập của trẻ có chiều cao phù hợp với vóc dáng, giúp trẻ ngồi thẳng lưng, hai chân chạm đất hoặc có chỗ để chân, khuỷu tay đặt thoải mái trên mặt bàn. Chiều cao bàn nên bằng hoặc cao hơn khuỷu tay trẻ một chút khi ngồi thẳng. Tỉ lệ lý tưởng: chiều cao ghế bằng 0.27 lần chiều cao cơ thể, chiều cao bàn bằng 0.46 lần chiều cao cơ thể. Ví dụ, nếu trẻ cao 120cm, ghế nên cao khoảng 32-33cm, bàn cao khoảng 55-56cm.
Tư thế ngồi chuẩn: Hướng dẫn trẻ ngồi thẳng lưng, đầu và cổ thẳng hàng với cột sống, hai vai cân bằng, không gù lưng, không cúi sát vào sách vở hay màn hình. Mắt cách sách khoảng 25-30cm. Hãy nhắc nhở trẻ thường xuyên và tạo thói quen tốt ngay từ nhỏ.

Kiểm soát trọng lượng cặp sách

Trọng lượng tối đa: Trọng lượng cặp sách của trẻ không nên vượt quá 10-15% trọng lượng cơ thể.
Cách đeo cặp đúng: Chọn loại cặp có hai quai rộng, có đệm và điều chỉnh được độ dài, đeo đều cả hai vai để phân bổ trọng lượng. Tránh tuyệt đối việc đeo cặp lệch một bên vai, vì điều này tạo áp lực không cân xứng lên cột sống, dẫn đến lệch cột sống ở trẻ.

Xem thêm: Bệnh sởi ở trẻ em: Triệu chứng và cách điều trị

Chế độ dinh dưỡng khoa học

Đầy đủ canxi và vitamin D: Đảm bảo chế độ dinh dưỡng hỗ trợ xương khớp trẻ em bao gồm đủ các thực phẩm giàu canxi (sữa, sữa chua, phô mai, rau xanh đậm, cá hồi) và vitamin D (cá béo, trứng, sữa được tăng cường vitamin D, ánh nắng mặt trời). Vitamin D cần thiết cho việc hấp thụ canxi, vì vậy hãy đảm bảo trẻ được tiếp xúc với ánh nắng mặt trời khoảng 15-20 phút mỗi ngày vào buổi sáng sớm (trước 9h) hoặc chiều muộn (sau 16h) để tổng hợp vitamin D tự nhiên.
Magie và các khoáng chất khác: Magie cũng đóng vai trò quan trọng trong sức khỏe xương. Các thực phẩm như hạt, đậu, rau xanh đậm rất giàu magie. Đảm bảo một chế độ ăn đa dạng để cung cấp đầy đủ dưỡng chất cho sự phát triển xương chắc khỏe.

Vẹo cột sống ở bé là tình trạng đáng báo động đối với các bậc cha mẹ hiện nay. Bệnh có thể gây ra tình trạng chậm vận động ở trẻ. Ngoài những nguyên nhân bẩm sinh, bệnh lý thì phần lớn trẻ bị vẹo cột sống do tư thế không đúng. Cha mẹ có thể tham khảo lời khuyên từ bác sĩ nhi tại PTA để biết thêm các phương pháp điều trị cho trẻ bị vẹo cột sống.

Xem thêm các bài viết khác:

Khám bệnh lý nhi: Khi nào nên cho trẻ uống kháng sinh?
Trẻ bị sốt: Nguyên nhân, triệu chứng và cách chăm sóc