Bệnh tay chân miệng, một cái tên không còn xa lạ, luôn là nỗi lo thường trực, nhất là khi con bạn đang trong độ tuổi đến trường, nhà trẻ. Bài viết này PTA sẽ cung cấp cho bạn thông tin, kiến thức mới nhất về bệnh tay chân miệng, từ nguyên nhân, dấu hiệu, cách điều trị, phòng ngừa cho đến việc nhận biết các biến chứng tiềm ẩn.
Bệnh tay chân miệng là gì?
Bệnh tay chân miệng là một bệnh nhiễm virus cấp tính thường gặp, chủ yếu ảnh hưởng đến trẻ sơ sinh và trẻ nhỏ dưới 5 tuổi. Tuy nhiên, trẻ lớn hơn và cả người lớn cũng có thể mắc bệnh, dù thường với triệu chứng nhẹ hơn. Bệnh đặc trưng bởi các tổn thương dạng bóng nước trên da, tập trung ở lòng bàn tay, lòng bàn chân, đầu gối, mông và các vết loét ở niêm mạc miệng.
Tác nhân gây bệnh chính là nhóm virus đường ruột, trong đó phổ biến nhất là Coxsackievirus A16 và Enterovirus 71 (EV71). Đặc biệt, EV71 thường liên quan đến các đợt dịch lớn và có nguy cơ gây biến chứng thần kinh nguy hiểm cao hơn.
Xem thêm: Bác sĩ tư vấn online miễn phí – dễ dàng tiện lợi, tránh lây nhiễm
Nguyên nhân gây bệnh tay chân miệng
Bệnh tay chân miệng không phải do một loại virus duy nhất gây ra, mà là một nhóm các virus thuộc họ virus đường ruột. Trong số này, có hai nhóm tác nhân chính thường được nhắc đến đó là:
- Coxsackie A16 (CA16): Đây là chủng virus phổ biến nhất gây ra các vụ dịch tay chân miệng trên toàn cầu. Bệnh do CA16 thường có diễn biến nhẹ, các triệu chứng chủ yếu là sốt, phát ban ở tay, chân và loét miệng. Biến chứng nặng như viêm não, viêm cơ tim rất hiếm gặp khi nhiễm CA16. Trẻ thường hồi phục hoàn toàn sau 7-10 ngày mà không cần điều trị đặc hiệu.
- Enterovirus 71 (EV71): Chủng virus này ít phổ biến hơn CA16 nhưng lại tiềm ẩn nhiều nguy cơ hơn. EV71 có khả năng gây ra các đợt dịch lớn với số ca bệnh nặng và tỷ lệ biến chứng cao hơn đáng kể. Các biến chứng thần kinh nghiêm trọng như viêm não, viêm thân não, viêm màng não, liệt mềm cấp, và các biến chứng tim mạch, hô hấp như viêm cơ tim, phù phổi cấp thường liên quan đến EV71. Do đó, việc xác định chủng virus gây bệnh trong các ổ dịch có ý nghĩa quan trọng trong công tác tiên lượng và phòng chống dịch.
Con đường lây lan của bệnh tay chân miệng
Virus gây bệnh tay chân miệng có khả năng lây truyền rất hiệu quả từ người sang người, đặc biệt trong môi trường tập thể có nhiều trẻ nhỏ như nhà trẻ, trường mẫu giáo, khu vui chơi. Các con đường lây truyền chính bao gồm:
Tiếp xúc trực tiếp với dịch tiết từ người bệnh
- Nước bọt, dịch tiết mũi họng: Virus có trong nước bọt, dịch mũi họng của người bệnh và có thể phát tán ra ngoài khi người bệnh nói chuyện, ho, hắt hơi. Nếu trẻ khỏe mạnh hít phải các giọt bắn này hoặc chạm tay vào các bề mặt có dính dịch tiết rồi đưa lên mắt, mũi, miệng, nguy cơ lây nhiễm là rất cao.
- Dịch từ các nốt phỏng nước: Các nốt phỏng nước trên da và niêm mạc miệng của người bệnh chứa đầy virus. Việc tiếp xúc trực tiếp với dịch từ các nốt phỏng này khi chúng bị vỡ ra cũng là một đường lây truyền quan trọng.
Xem thêm: Danh sách các bác sĩ nhi giỏi, uy tín tại Hà Nội được quan tâm
Tiếp xúc gián tiếp qua các bề mặt và vật dụng bị ô nhiễm
Virus gây bệnh tay chân miệng có thể tồn tại khá lâu trên các bề mặt như đồ chơi, tay nắm cửa, mặt bàn, sàn nhà, dụng cụ ăn uống. Trẻ em thường có thói quen chạm tay vào mọi thứ rồi đưa lên miệng, hoặc ngậm mút đồ chơi, tạo điều kiện thuận lợi cho virus xâm nhập vào cơ thể.
Đường phân – miệng
Virus được đào thải qua phân của người bệnh và có thể tồn tại trong phân nhiều tuần, ngay cả khi người bệnh đã hết các triệu chứng lâm sàng. Nếu quy trình xử lý phân không đảm bảo vệ sinh, hoặc tay người chăm sóc trẻ bị nhiễm bẩn sau khi thay tã, làm vệ sinh cho trẻ bệnh mà không rửa sạch bằng xà phòng, virus có thể dễ dàng lây truyền sang người khác qua đường miệng (tay bẩn chạm vào thức ăn, nước uống, hoặc đưa trực tiếp lên miệng).
Thời gian ủ bệnh thường từ 3 đến 7 ngày. Điều đáng lưu ý là người bệnh có thể bắt đầu lây truyền virus cho người khác ngay từ giai đoạn ủ bệnh (trước khi xuất hiện triệu chứng) và tiếp tục lây lan trong vài tuần sau khi đã khỏi bệnh (do virus vẫn còn trong phân). Điều này làm cho việc kiểm soát sự lây lan của bệnh trở nên khó khăn hơn. Môi trường tập trung đông trẻ em như trường học, nhà trẻ là nơi lý tưởng cho virus phát tán nhanh chóng nếu không có các biện pháp phòng ngừa nghiêm ngặt.
Triệu chứng bệnh tay chân miệng
Việc nhận diện sớm các dấu hiệu của bệnh tay chân miệng đóng vai trò then chốt trong việc chăm sóc trẻ đúng cách, theo dõi sát sao các diễn biến và đưa trẻ đến cơ sở y tế kịp thời nếu có dấu hiệu trở nặng. Các triệu chứng của bệnh thường tiến triển qua các giai đoạn đặc trưng.
Xem thêm: Danh sách những phòng khám nhi Hà Nội uy tín, chuyên nghiệp
Giai đoạn ủ bệnh và khởi phát
- Thời gian ủ bệnh: Sau khi tiếp xúc với virus, trẻ thường trải qua giai đoạn ủ bệnh kéo dài từ 3 đến 7 ngày. Trong giai đoạn này, trẻ có thể chưa biểu hiện triệu chứng rõ ràng hoặc chỉ có những thay đổi nhẹ mà cha mẹ dễ bỏ qua.
- Triệu chứng khởi phát: Giai đoạn này thường kéo dài 1-2 ngày với các biểu hiện ban đầu không đặc hiệu, dễ nhầm lẫn với các bệnh nhiễm virus thông thường khác như sốt nhẹ, mệt mỏi, đau họng, chảy nước bọt nhiều, biến ăn hoặc bỏ bú
Giai đoạn toàn phát
Đây là giai đoạn các triệu chứng đặc trưng của bệnh tay chân miệng xuất hiện rõ rệt, thường sau khi khởi phát 1-2 ngày và kéo dài từ 3 đến 10 ngày.
- Phát ban dạng phỏng nước
Các nốt ban thường xuất hiện ở các vị trí điển hình như lòng bàn tay, lòng bàn chân, đầu gối, khuỷu tay và mông. Đôi khi ban có thể xuất hiện ở quanh miệng.
Đặc điểm: Ban đầu là những vết đỏ nhỏ (dát đỏ), sau đó tiến triển thành các nốt phỏng nước (mụn nước) hình bầu dục, kích thước từ 2-10mm, nổi gồ trên mặt da, có nền viêm đỏ xung quanh. Các nốt phỏng này thường không gây ngứa hoặc ít ngứa (đây là một điểm để phân biệt với thủy đậu thường gây ngứa nhiều). Bên trong chứa dịch trong, sau có thể đục. Khi lành, chúng thường không để lại sẹo, trừ khi có bội nhiễm vi khuẩn.
- Loét miệng
Các vết loét xuất hiện ở niêm mạc miệng, lưỡi, lợi, bên trong má.
Đặc điểm: Ban đầu là những chấm đỏ nhỏ, sau đó nhanh chóng phát triển thành các vết loét nông, đường kính từ 2-3mm, có nền vàng xám và viền viêm đỏ xung quanh. Các vết loét này gây đau rát nhiều, khiến trẻ khó khăn trong việc ăn uống, nuốt nước bọt, dẫn đến chảy nhiều dãi, biếng ăn, bỏ bú, quấy khóc. Đây thường là triệu chứng gây khó chịu nhất cho trẻ.
- Sốt
Sốt có thể tiếp tục trong giai đoạn toàn phát. Nếu trẻ sốt cao liên tục trên 38.5 độ C, đặc biệt là sốt khó hạ bằng các biện pháp thông thường, đây có thể là dấu hiệu cảnh báo bệnh đang có chiều hướng nặng hơn.
Sốt trong bệnh tay chân miệng thường kèm theo các tổn thương đặc trưng ở miệng, tay, chân. Nếu trẻ chỉ sốt đơn thuần hoặc sốt kèm theo các triệu chứng khác (ví dụ: ho nhiều, sổ mũi đặc, phát ban dạng sởi), cần nghĩ đến các nguyên nhân khác và đưa trẻ đi khám để được chẩn đoán chính xác.
Xem thêm: Chăm sóc da cho bé: Quy trình và những lưu ý chăm sóc
- Các triệu chứng kèm theo khác cha mẹ cần lưu tâm
Ngoài các triệu chứng điển hình trên, trẻ bị bệnh tay chân miệng có thể có một số biểu hiện khác:
- Nôn ói: Một số trẻ có thể bị nôn, đặc biệt khi cố gắng ăn uống hoặc do phản ứng với tình trạng sốt và khó chịu chung.
- Tiêu chảy: Tiêu chảy nhẹ có thể xảy ra ở một số trường hợp, thường phân lỏng, không có máu.
Bệnh tay chân miệng có nguy hiểm không?
Bệnh tay chân miệng ở trẻ được đánh giá là căn bệnh khá nguy hiểm bởi những lý do dưới đây:
- Hiện nay chưa có vắc xin phòng bệnh cũng như thuốc điều trị đặc hiệu. Việc điều trị chỉ là giải quyết các triệu chứng bệnh.
- Bệnh dễ xảy ra biến chứng nếu không được chăm sóc điều trị tích cực. Khi biến chứng xảy ra thì rất nguy hiểm, thậm chí là tử vong.
- Bệnh dễ lây lan thành dịch do nhiều nguyên nhân, yếu tố khác nhau. Nếu không dập dịch nhanh chóng sẽ gây ra nhiều hậu quả khó lường.
- Bệnh chân tay miệng ở trẻ có thể tái phát.
Điều trị bệnh chân tay miệng ở trẻ như thế nào?
Bệnh tay chân miệng hiện tại, chưa có thuốc điều trị đặc hiệu. Do đó, các phương pháp điều trị chủ yếu tập trung vào việc giảm nhẹ triệu chứng, hỗ trợ phục hồi và phát hiện sớm các dấu hiệu biến chứng để can thiệp kịp thời. Mục tiêu chính là giúp trẻ thoải mái hơn, ngăn ngừa tình trạng mất nước và phòng tránh những rủi ro nghiêm trọng do biến chứng của bệnh tay chân miệng.
Theo hướng dẫn mới nhất từ Bộ Y tế, bệnh tay chân miệng được phân loại thành 4 cấp độ. Tay chân miệng cấp độ 1 là dạng nhẹ nhất, trẻ có thể được theo dõi và chăm sóc tại nhà. Tuy nhiên, nếu trẻ mắc bệnh từ cấp độ 2a trở lên, việc nhập viện để được điều trị và theo dõi tích cực là rất cần thiết nhằm đề phòng các biến chứng nguy hiểm.
Xem thêm: Bệnh sởi ở trẻ em: Triệu chứng và cách điều trị
Điều trị tại nhà
Điều trị trẻ tay chân miệng tại nhà chỉ áp dụng cho các trường hợp nhẹ, khi trẻ chỉ có các triệu chứng như sốt nhẹ, phát ban và loét miệng mà không có dấu hiệu bất thường nào khác. Việc này nhằm mục đích làm dịu các triệu chứng, giúp bé cảm thấy dễ chịu hơn.
Dưới đây là các biện pháp hiệu quả để điều trị trẻ bị tay chân miệng tại nhà:
- Cách ly và vệ sinh: Để hạn chế lây lan, cần cách ly trẻ bệnh với các trẻ khác, cho trẻ nghỉ học và nghỉ ngơi tại nhà trong khoảng 7-10 ngày. Luôn rửa tay sạch bằng xà phòng trước và sau khi chăm sóc trẻ. Đảm bảo vệ sinh môi trường sống xung quanh.
- Dinh dưỡng hợp lý: Cung cấp đầy đủ dinh dưỡng phù hợp với lứa tuổi của trẻ. Ưu tiên các loại thức ăn mềm, lỏng, dễ tiêu hóa, để nguội mát và chia thành nhiều bữa nhỏ. Nếu trẻ còn bú mẹ, cần tiếp tục cho bú.
- Hạ sốt an toàn: Sử dụng paracetamol hoặc ibuprofen theo đúng liều lượng chỉ định của bác sĩ để hạ sốt. Có thể lau người cho trẻ bằng nước ấm nếu sốt nhẹ. Tuyệt đối không dùng aspirin để hạ sốt cho trẻ.
- Tránh dùng thuốc tự ý: Bố mẹ không tự ý cho trẻ uống thuốc kháng viêm hoặc kháng sinh trị tay chân miệng nếu không có chỉ định từ bác sĩ.
- Bù nước và điện giải: Đảm bảo trẻ uống đủ nước và cân bằng điện giải.
- Nâng cao đề kháng: Cung cấp đầy đủ dưỡng chất giúp tăng cường sức đề kháng và thể trạng, giúp bé nhanh chóng hồi phục.
- Vệ sinh miệng: Chú ý vệ sinh răng miệng cho trẻ, có thể súc họng bằng nước muối sinh lý.
- Làm dịu vết loét miệng: Tham khảo ý kiến bác sĩ để sử dụng các loại thuốc băng niêm mạc đường tiêu hóa (như antacid – ví dụ varogel, phosphalugel) trước bữa ăn để làm dịu các vết loét.
- Chăm sóc tổn thương da: Không làm vỡ mụn nước. Có thể bôi các dung dịch sát khuẩn như xanh methylen, povidone-iodine hoặc nano bạc theo hướng dẫn.
- Tái khám định kỳ: Trong 7-10 ngày đầu mắc bệnh, cần đưa trẻ tái khám sau mỗi 1-2 ngày. Đối với trẻ bị sốt, cần tái khám hàng ngày cho đến khi hết sốt ít nhất 48 giờ.
Dấu hiệu cảnh báo và khi nào cần đưa trẻ đến bệnh viện ngay lập tức?
Bên cạnh việc chăm sóc tại nhà, bố mẹ cần theo dõi sát sao các triệu chứng của trẻ. Đưa trẻ đến bệnh viện ngay lập tức nếu xuất hiện bất kỳ dấu hiệu bất thường nào sau đây:
- Sốt cao: Sốt trên 39 độ C hoặc sốt kéo dài hơn 2 ngày.
- Nôn trớ: Nôn ói nhiều lần.
- Thay đổi ý thức: Lừ đừ, mệt mỏi, hoặc ngược lại, kích thích, quấy khóc liên tục.
- Giảm ăn/bú: Không ăn/bú hoặc bú rất ít.
- Giật mình: Trẻ giật mình thường xuyên trong lúc ngủ hoặc khi thức.
- Rối loạn vận động: Run chi, đi lại loạng choạng, mất thăng bằng.
- Hô hấp khó khăn: Thở nhanh, thở dốc, hoặc khó thở.
- Dấu hiệu trên da: Da nổi vân tím (nổi bông).
- Tình trạng nặng: Hôn mê, co giật.
- Lo lắng: Bất kỳ dấu hiệu bất thường nào khác khiến bố mẹ cảm thấy lo lắng hoặc bất an.
Xem thêm: Khám bệnh lý nhi: Khi nào nên cho trẻ uống kháng sinh?
Điều trị tại các cơ sở y tế
Khi trẻ mắc bệnh tay chân miệng từ cấp độ 2a trở lên, việc nhập viện để được theo dõi và điều trị chuyên sâu là vô cùng cần thiết. Điều này giúp giảm thiểu nguy cơ phát sinh các biến chứng nguy hiểm liên quan đến hệ thần kinh, tim mạch và hô hấp. Dựa trên tình trạng cụ thể và mức độ nghiêm trọng của bệnh, đội ngũ y bác sĩ sẽ áp dụng các phác đồ điều trị phù hợp, bao gồm:
- Theo dõi sát sao các chỉ số sinh tồn: Bao gồm việc kiểm tra liên tục thân nhiệt, nhịp tim, huyết áp, tần số thở, độ bão hòa oxy trong máu (SpO2), tri giác và âm phổi để kịp thời phát hiện bất kỳ thay đổi bất thường nào.
- Hỗ trợ hô hấp: Tùy theo mức độ suy hô hấp, trẻ có thể được thở oxy, đặt nội khí quản, làm thông thoáng đường thở hoặc thở máy để đảm bảo cung cấp đủ oxy cho cơ thể.
- Sử dụng thuốc đặc trị: Các loại thuốc như phenobarbital, immunoglobulin, dobutamine, milrinone… có thể được truyền qua đường tĩnh mạch để kiểm soát các triệu chứng và biến chứng.
- Điều trị nhiễm trùng: Trong trường hợp có bội nhiễm vi khuẩn, kháng sinh sẽ được chỉ định để kiểm soát tình trạng nhiễm trùng.
- Xử lý các biến chứng: Điều trị co giật, rối loạn nước và điện giải, mất cân bằng kiềm toan, hạ đường huyết… đều được thực hiện để ổn định tình trạng sức khỏe của trẻ.
- Các biện pháp can thiệp nâng cao (nếu cần): Bao gồm lọc máu liên tục và theo dõi áp lực tĩnh mạch trung tâm, huyết áp động mạch xâm lấn để quản lý chặt chẽ hơn.
- Điều trị toàn diện các biến chứng: Luôn sẵn sàng các phương án điều trị kịp thời khi có bất kỳ biến chứng nào xảy ra.
Những sai lầm trong điều trị bệnh tay chân miệng ở trẻ
Điều trị bệnh chân tay miệng không quá khó nhưng nhiều cha mẹ lại mắc phải các sai lầm nghiêm trọng.
Truyền nước quá nhiều
Với mong muốn con mau hồi phục, nhiều cha mẹ còn lạm dụng truyền nước cho con. Tuy nhiên theo khuyến cáo thì truyền nước chỉ nên sử dụng khi trẻ có dấu hiệu mất nước nặng. Cha mẹ chỉ nên bổ sung nước cho trẻ bằng các loại nước trái cây giàu vitamin để tăng cường đề kháng.
Kiêng quá mức
Nhiều cha mẹ kiêng tắm cho trẻ vì nghĩ rằng khi tắm khiến các bọng nước vỡ ra và gây lây lan bệnh. Tuy nhiên đây là một suy nghĩ hoàn toàn sai lầm. Cha mẹ nên tắm cho bé mỗi ngày để làm sạch cơ thể và tiêu diệt nơi ẩn náu của mầm bệnh.
Xem thêm: Trẻ bị sốt: Nguyên nhân, triệu chứng và cách chăm sóc
Vệ sinh miệng không đúng cách
Đặc trưng của bệnh là các vết loét trong khoang miệng của trẻ. Và việc vệ sinh miệng hằng ngày cho trẻ là điều cần thiết. Tuy nhiên nếu không biết cách vệ sinh, cha mẹ có thể khiến vết loét nghiêm trọng hơn. Cha mẹ không nên dùng bông gạc hay khăn thấm nước muối để vệ sinh miệng cho trẻ. Điều này có thể làm vỡ các vết loét khiến trẻ đau đớn và tăng nguy cơ phát sinh nấm. Cha mẹ chỉ nên cho trẻ súc miệng nước muối sau ăn, trước khi đi ngủ và sau khi thức dậy là được.
Giữ ấm trẻ quá mức
Khi trẻ bị sốt do bệnh, nhiều cha mẹ chọn cách ủ ấm trẻ với suy nghĩ trẻ toát mồ hôi sẽ hạ sốt. Tuy nhiên cách này không giúp trẻ hạ sốt mà còn khiến bệnh diễn biến xấu hơn. Cha mẹ nên cho trẻ mặc đồ rộng rãi, thoải mái để trẻ cảm thấy dễ chịu.
Xem thêm: Cong vẹo cột sống ở trẻ: Nguyên nhân và cách phòng ngừa
Lạm dụng thuốc trong điều trị bệnh chân tay miệng
Nhiều cha mẹ nôn nóng trong việc điều trị bệnh cho trẻ và lạm dụng thuốc kháng sinh. Điều này gây ra các ảnh hưởng xấu đến sức khỏe của trẻ và tăng nguy cơ kháng thuốc kháng sinh sau này. Hãy sử dụng thuốc theo đúng chỉ định của bác sĩ cha mẹ nhé!
Các biện pháp phòng ngừa bệnh chân tay miệng hiệu quả
- Thường xuyên rửa tay bằng xà phòng dưới vòi nước chảy nhiều lần trong ngày (cả người lớn và trẻ em), đặc biệt trước khi chế biến thức ăn, trước khi ăn/cho trẻ ăn, trước khi bế ẵm trẻ, sau khi đi vệ sinh, sau khi thay tã và làm vệ sinh cho trẻ.
- Thực hiện tốt vệ sinh ăn uống: ăn chín, uống chín; vật dụng ăn uống phải đảm bảo được rửa sạch sẽ trước khi sử dụng (tốt nhất là ngâm tráng nước sôi); đảm bảo sử dụng nước sạch trong sinh hoạt hàng ngày; không mớm thức ăn cho trẻ; không cho trẻ ăn bốc, mút tay, ngậm mút đồ chơi; không cho trẻ dùng chung khăn ăn, khăn tay, vật dụng ăn uống như cốc, bát, đĩa, thìa, đồ chơi chưa được khử trùng.
- Thường xuyên lau sạch các bề mặt, dụng cụ tiếp xúc hàng ngày như đồ chơi, dụng cụ học tập, tay nắm cửa, tay vịn cầu thang, mặt bàn/ghế, sàn nhà bằng xà phòng hoặc các chất tẩy rửa thông thường.
- Tại các cơ sở y tế, nhà trẻ, hộ gia đình có trẻ dưới 6 tuổi cần thường xuyên lau các bề mặt, vật dụng trẻ tiếp xúc hàng ngày bằng dung dịch Cloramin B 2% hoặc các dung dịch khử khuẩn khác theo hướng dẫn của ngành y tế.
- Không cho trẻ tiếp xúc với người bệnh hoặc nghi ngờ mắc bệnh.
- Sử dụng nhà tiêu hợp vệ sinh, phân và các chất thải của bệnh nhân phải được thu gom và đổ vào nhà tiêu hợp vệ sinh.
- Khi phát hiện trẻ có dấu hiệu nghi ngờ mắc bệnh cần đưa trẻ đi khám hoặc thông báo ngay cho cơ quan y tế gần nhất.Trẻ bị bệnh phải được cách ly ít nhất 10 ngày kể từ ngày khởi bệnh, không cho trẻ có biểu hiện bệnh đến lớp và chơi với các trẻ khác.
- Chủ động theo dõi các thông báo và hướng dẫn từ cơ quan y tế địa phương để có biện pháp phòng chống phù hợp.
Nếu bạn có bất kỳ thắc mắc nào về bệnh tay chân miệng hoặc các vấn đề sức khỏe khác của trẻ, hoặc cần một địa chỉ y tế tin cậy để thăm khám, Phòng khám Nhi khoa PTA luôn sẵn lòng hỗ trợ. Với đội ngũ y bác sĩ chuyên môn cao, giàu kinh nghiệm và tận tâm, cùng cơ sở vật chất hiện đại, chúng tôi cam kết mang đến dịch vụ chăm sóc sức khỏe tốt nhất cho bé yêu của bạn.
Hãy để lại thông tin liên hệ của bạn hoặc liên hệ trực tiếp với chúng tôi để được tư vấn và đặt lịch khám.
